Een vraag die vele mensen zich stellen is: Hoe kan er een God zijn als er zoveel narigheid en ellende in de wereld is? En hoe kan het dat mensen, die toch geschapen zijn naar Gods beeld en gelijkenis, verwoesting zaaien en zo ongelooflijk veel narigheid teweeg brengen? In de theologie wordt dit genoemd mysterium iniquitatis, het mysterie van het kwaad.
Bekoringen van Jezus
In de Veertigdagentijd staan we ook bij deze vragen stil. Op de eerste vastenzondag horen we over de bekoringen van Jezus. Die bekoringen gaan over heersen en macht, over materie en over het ‘ik’. Aan het einde van de Veertigdagentijd herdenken we het lijden van Jezus. Toen kwam er nóg een bekoring op Hem af: die van moedeloosheid en van willen wegvluchten voor dat lijden. Maar Hij hield stand en gaf niet toe. Daarna werd de verlossing gebracht door zijn lijden, sterven en zijn opstanding uit de dood tot nieuw leven. Hierin ligt het antwoord verborgen op het mysterie van het kwaad.
Het kwaad in de wereld
Hoe is het kwaad in de wereld gekomen? De Bijbel legt dit uit door het verhaal van Adam en Eva te vertellen (Genesis 3). De mens is geschapen naar Gods beeld en gelijkenis en in vriendschap met God, dat is de glorie van de mens. De kroon daarop is de vrijheid en de vrije wil: een mens is geen marionet, maar een verantwoordelijke speler op het wereldtoneel. Die perfecte harmonie komt tot uiting in het verhaal van Adam en Eva in het paradijs: de wereld was in harmonie. Maar dan gaat het mis. Het paradijsverhaal brengt dat onder woorden door de slang in de boom van het paradijs te laten zeggen: “Als je van deze vrucht eet, zul je gelijk zijn aan God en kennis hebben van goed en kwaad” (vgl. Gen. 3,5). Die woorden vatten de bekoring samen waar iedere mens voor staat en die Jezus in de woestijn heeft weerstaan: Kies je voor jezelf, voor het ‘ik’, kies je voor kennis, macht en materie of laat je je leven daar niet door bepalen? Houd je stand of vlucht je weg?
Spiraal van kwaad doorbroken
Ooit is de harmonie van het eerste begin doorbroken en hebben zonde en kwaad hun intrede gedaan. Het leven van Jezus wijst de weg om in ons eigen leven die spiraal van kwaad te doorbreken en Jezus’ sterven en verrijzen openen de weg naar een nieuwe toekomst, naar een ander, beter leven na dit leven. En opnieuw is de vraag aan ons mensen: Waar ga je voor?
Geen mens is zonder zonde
Nu is er (bijna) geen mens zonder zonde, daarom is de nederigheid om eigen fouten te willen zien en te willen streven naar verbetering, eigenlijk het allerbelangrijkste. De vastentijd nodigt ons uit tot die bezinning en het ontvangen van het Sacrament van verzoening (de biecht). Omdat we nu eenmaal niet perfect zijn, is die reflectie, die bezinning, heel belangrijk. Als iedereen dat deed, zou de wereld er anders uitzien!
Godsdiensten oorzaak van geweld
Sommige mensen wijten de haat en de strijd in de wereld aan de religies. De godsdiensten zouden aanzetten tot oorlog en kwaad. Daar is wel wat op af te dingen: de grootste oorlogsmisdadigers van de twintigste eeuw waren mensen die zich tegen godsdienst keerden. Een religie die oproept tot geweld gaat totaal voorbij aan het wezen van godsdienst en van het Christendom, dat oproept tot vrede, verzoening, bezinning, nederigheid en dienstbaarheid. Je kunt in ieder geval geen katholiek zijn en tegelijk je medemens - we zijn allen broeders en zusters - haten en vervolgen. Godsdienst houdt waarden en normen voor, opdat mensen goed leven.
Onze hoop
Het kwaad gaat door, helaas... We hebben er volop mee te maken. Er zijn oorlogen en er is terrorisme op vele plaatsen in de wereld. Onze troost is de belofte, die verbonden is met het kruis van Jezus Christus. Hij is voor iedereen gestorven, zonder onderscheid. Het kwaad zal niet het laatste woord hebben. Ieder mens heeft de taak om die cirkel van het kwaad te doorbreken door dienstbaar te zijn en goedwillend, met de nederigheid om eigen fouten te willen erkennen. Ieder mens draagt deze verantwoordelijkheid. De Veertigdagentijd nodigt ons uit tot bezinning hierop.
Waarom heeft God dit allemaal zo toegelaten? Ik kan het antwoord niet overtuigend geven: hoe kun je bijvoorbeeld uitleggen waarom een onschuldig kind door geweld moest sterven? Had God ons niet zo kunnen maken dat we geen kwaad zouden doen? Het kwaad blijft in zekere zin een mysterie, omdat het antwoord deels verborgen is. Ik kan alleen vertrouwen dat God die - heel de geschiedenis overziende - de wereld zó geschapen heeft, alles zal voltooien, ten goede. “Zie, ik maak alles nieuw” (Apc. 21, 5).
