Vasten?

De Veer­tig­da­gen­tijd is een bij­zon­dere periode, die ons uitno­digt tot levens­ver­nieu­wing door gebed, vasten en het doen van giften aan de armen (wat met een klassiek woord ‘aalmoezen geven’ wordt genoemd). Dat het be­lang­rijk is om te bid­den, begrijpt iedere gelo­vi­ge wel. Dat je de mensen in nood niet moet vergeten, snapt ieder mens die het hart op de goede plaats heeft. Maar dat vasten, wie doet dat nog? Is dat nog wel van deze tijd?

Niet het vasten wat Hij wil

Het vasten ontleent zijn waarde niet aan de pres­ta­tie, die door ons wordt geleverd. Als we het in die pres­ta­tie­sfeer zou­den zien en beleven, wordt het iets dat je gehááld hebt, wat je voor elkaar hebt gekregen, maar dan werkt het vasten juist ave­rechts: het wordt een middel om jezelf te beves­tigen en te kunnen con­sta­te­ren dat je het toch nog niet zo gek doet en dat je wel een sch­ou­derklopje verdient. Dan is het vasten eer­der een weg van hoogmoed en zelfin­ge­no­men­heid. Het klinkt mis­schien wat hard, maar dat is de weg van de oude Adam. Het is de hou­ding waar God bij monde van de profeten vaak kri­tiek op uit (zie bijv. Jes. 58,1-9a - de eerste lezing van vrij­dag na Aswoens­dag). Ook Jezus kritiseert de hou­ding van mensen die vooral uiter­lijk vasten (vgl. Mt. 6,16-18): zij vasten en dus zijn ze gewel­dig en moet God zich wel over hen buigen en aan hen geven wat zij vragen. Zij menen dat zij door hun vasten een recht hebben op Gods gaven. Dan wordt het vasten een verdien­mo­del.

Vasten en goed doen

Maar het ant­woord wat de Heer door de profeet Jesaja geeft, is: “Het vasten dat ik wens is...” en dan volgen allerlei werken van ge­rech­tig­heid, werken van barm­har­tig­heid: afstand nemen van de zonde en liefde­volle zorg geven aan de armsten en geringsten. Dat zijn werken die wij uit ons­zelf niet zo gauw als vasten zou­den zien. Wij zou­den bij vasten aan iets heel anders denken, aan niet eten bij­voor­beeld, maar de Heer zegt met deze woor­den dat juist die werken van liefde en ge­rech­tig­heid het vasten waarde­vol maken. En om­ge­keerd: door te vasten maken we ons leeg en klein voor God, niet zelf-vervuld (vgl. Ezra 8,21); dat kan ons helpen om meer oog te krijgen voor de armen en kleinen.

Teta Linek

Het gaat bij het vasten dus niet aller­eerst om het vergaren van ver­diensten voor jezelf. De joodse roman­schrij­ver Franz Werfel, die zich sterk met het katho­lie­ke geloof verbon­den voelde, schreef over dit thema zijn roman “Der veruntreute Himmel”. Teta Linek, de hoofdfiguur in het boek, wist zich verzekerd van de hemel omdat zij altijd een pries­ter­stu­dent onder­steund had met haar bijdragen, zodat die arme jongen kon stu­de­ren en toen hij eenmaal pries­ter was voldoende had om van te kunnen leven.

Op een gegeven moment besloot zij die pries­ter maar eens op te zoeken. Toen kwam zij erachter dat hij het semi­na­rie lang gele­den had verlaten, geen pries­ter was gewor­den en van haar geld al jarenlang een nogal lie­der­lijk leven leidde. Dit had zij bekos­tigd! Al die jaren had die man haar bedrogen en Teta was haar garantie op de hemel kwijt.

Teta besluit in haar wanhoop nu haar eeuwig heil zoveel gevaar liep, op bede­vaart te gaan naar Rome. Tijdens de au­diën­tie van de pelgrims bij de al oude en niet meer heel gezonde paus Pius XI (het verhaal speelt zich rond 1938 af), wankelt de paus - de plaatsbekle­der van Christus - juist als hij Teta passeert en zij schiet vol zorg en liefde hem te hulp en kan voor­ko­men dat de paus een lelijke val maakt. Kort daarna sterft Teta gelukkig en dank­baar. De bood­schap is dui­de­lijk: niet haar pres­ta­ties en ver­diensten hebben haar gered, maar haar liefde voor God en de naaste. Zo is het ook met ons vasten: dat krijgt bete­ke­nis en inhoud doordat het gedragen wordt door de liefde voor God en de naaste. Het vasten krijgt bete­ke­nis door ons verlangen, onze liefde, doordat het ons opent voor God en voor elkaar.

Wat vasten met ons doet

Een meester houtbe­wer­ker werd eens gevraagd wat het geheim was achter een kunst­werk, houtsnij­werk van bui­ten­ge­wone schoon­heid, dat hij had gemaakt. Hij ant­woordde: “Ik heb gevast; na drie dagen vasten dacht ik niet meer aan de belo­ning of succes, na vijf dagen dacht ik niet meer aan lof of afkeu­ring, na zeven dagen merkte ik mijn lichaam niet meer en ik bekommerde mij niet meer om dingen die mij anders dwars kunnen zitten. En toen ik het goede hout gevon­den had, zag ik daarin al de figuur die ik zou gaan maken. Door mijn in­ge­keerd­heid ontmoette ik als het ware de in het hout verborgen gestalte en uit die ont­moe­ting kwam dit werk voort”. Vasten geeft ons een nieuwe kijk op alles.

Een vastenwens

Ik wens u een gezegende Veer­tig­da­gen­tijd! Dat ons vasten mogen dienen, ons pogen zal onder­steunen om dingen los te laten, ook ons­zelf en ons verlangen naar pres­ta­ties, om vrij te wor­den en open, goed en liefde­vol voor anderen en in liefde verbon­den met Jezus Christus, van wie wij in deze Veer­tig­da­gen- en passie­tijd het lij­den, sterven en verrijzen gedenken.

+ Bis­schop Johannes Hendriks