Woord van de bisschop

Over de vreugde van de liefde

Onlangs verscheen Amoris laetitia, het geruchtmakende do­cu­ment van paus Fran­cis­cus over huwe­lijk en gezin. Wat staat erin? En waarover gaat de veelbe­spro­ken voetnoot 351? Een korte re­flec­tie.

Op vrij­dag 8 april is het pau­se­lijk do­cu­ment ver­sche­nen dat ge­schre­ven is naar aan­lei­ding van de laatste bis­schop­pen­synodes over huwe­lijk en gezin: de post­sy­no­dale apos­to­lische exhor­ta­tie (brief van de paus gericht aan de Kerk, red.) Amoris laetitia, geda­teerd op 19 maart van dit jaar. Het is een van de om­vang­rijkste pau­se­lijke do­cu­menten ooit: negen hoofd­stukken over 303 pagina’s (in de Duitse editie), binnen vijf maan­den na de afslui­ting van de laatste synode op 25 ok­to­ber 2015 gereed. Som­mi­gen dachten dat de paus de leer van de Kerk over com­mu­ni­ce­ren en relaties zou ver­an­de­ren, maar dat is niet direct de insteek van dit do­cu­ment, al is er de intussen befaamde voetnoot 351 die ver­schil­lend kan wor­den ge­ïnter­pre­teerd.

Écht paus Fran­cis­cus

De tekst draagt alle kenmerken van paus Fran­cis­cus: aan de ene kant houdt de paus volle­dig vast aan de geloofs­over­tui­gingen van de katho­lie­ke Kerk, ook op het gebied van de moraal. Zo schrijft hij in n. 311 van de exhor­ta­tie dat de Kerk vasthoudt aan de onverkorte volle­dig­heid van de morele leer van de Kerk. Aan de andere kant mag dit geen koude bureau-moraal zijn (n. 312), maar moeten de leden van de Kerk en haar her­ders er altijd toe geneigd zijn “te begrijpen, te ver­ge­ven, te be­ge­lei­den, te hopen en vooral te integreren” (n. 312).

Deel van de Kerk

De paus gebruikt in de exhor­ta­tie de uitdruk­king “irreguliere situaties”, waar­mee hij relatie­vor­men aanduidt die geen gel­dig huwe­lijk van man en vrouw betreffen. Hij vraagt om degenen die in deze situaties zijn, te laten ervaren dat zij deel van de Kerk zijn, om hen met respect tegemoet te tre­den, zich niet dis­cri­mi­nerend uit te laten naar hen toe en hun deelname aan het ker­ke­lijk leven te bevor­de­ren (n. 243).

God­de­lijke pedagogie

Ver­schil­lende keren wijst de paus op de god­de­lijke pedagogie, die we in de omgang van God met zijn volk in de Bijbel ont­moe­ten: het gaat om een gedul­dig be­ge­lei­den, on­der­schei­den en de breek­baar­heid be­ge­lei­den. We kunnen het geweten van mensen niet ver­vangen (n. 37). Het is be­lang­rijk te on­der­schei­den wat de men­se­lijke en gees­te­lij­ke groei van mensen kan bevor­de­ren (n. 293).

Begrip

De paus vraagt daar­en­te­gen oor­de­len van buitenaf te vermij­den, onder meer omdat de graad van verant­woor­de­lijk­heid van mensen voor de situatie waarin zij leven, ver­schil­lend is (n. 79). Zo zijn niet alle ge­schei­denen die her­trouwd zijn, gelijk (n. 298). Dit onder­schei­dings­pro­ces moet plaats vin­den in het forum internum, dat wil zeggen: in een per­soon­lijk gesprek of in de biecht, en daarin moet men niet afzien van de eisen van de waar­heid en de liefde. Hoewel dus de morele leer overeind blijft, moet men de mensen die in irreguliere situaties leven die morele wetten niet als rotsblokken toewerpen (n. 305). Zo verkeren mensen soms in een perplexe situatie waarin zij een irreguliere relatie niet kunnen ver­bre­ken zon­der nieuwe schuld op zich te laden, bij­voor­beeld door de zorg die zij hebben voor kin­de­ren.

Integreren

Een herhaal­de­lijk te­rug­ke­rend thema in de exhor­ta­tie is het verlangen van de synode­va­ders en de paus om mensen bij het ker­ke­lijk leven te betrekken, hun te laten merken dat zij niet afgewezen wor­den, maar met hen een weg van groei naar Christus te gaan. Het thema van het Heilig Jaar van de Barm­har­tig­heid komt hier na­tuur­lijk sterk naar voren. Ik geloof dat Jezus Christus een Kerk wenst die aan­dacht heeft voor het goede dat de heilige Geest onder mensen uit­deelt te mid­den van hun zwak­heid en breek­baar­heid, zo stelt paus Fran­cis­cus (n. 308). In n. 299 wor­den enkele moge­lijke terreinen van het ker­ke­lijk leven genoemd waaraan mensen in irreguliere situaties zou­den kunnen gaan deel­ne­men, zon­der dat de paus op dit moment hierin op al die terreinen een dui­de­lijke beslis­sing treft. Deelname aan sociale ac­ti­vi­teiten en aan het gebed wor­den in n. 297 in ieder geval als moge­lijk­heid genoemd.

De voetnoot

In voetnoot 351 wordt gezegd dat er in zekere gevallen ook de hulp kan zijn van de sacra­menten en dat de paus daarom de biecht­va­ders eraan herinnert dat de biecht­stoel geen mar­tel­ka­mer is maar een plaats van barm­har­tig­heid. Deze voetnoot staat bij de tekst in n. 305 waarin wordt gezegd dat er in een objectieve situatie van zonde toch de moge­lijk­heid is om te groeien in genade en liefde met de hulp van de Kerk. De voetnoot is er in veel com­mentaren “uitgepikt” en doet enigszins denken aan de befaamde voetnoot 14 bij Gaudium et spes n. 51. Het is dui­de­lijk dat de paus wenst dat pries­ters verwel­ko­mend zijn en proberen wegen te vin­den waardoor
mensen zich betrokken kunnen voelen en kunnen groeien in geloof. Paus Johannes Paulus II noemde in Familia­ris consortio al de moge­lijk­heid dat iemand die geen door de kerk erkend huwe­lijk had, te communie zou kunnen gaan waar de situatie niet bekend was, als die persoon zich van seksueel ver­keer onthield.

Spiri­tua­li­teit

Het do­cu­ment bevat een spiri­tua­li­teit van het gezin en zal velen kunnen in­spi­re­ren, zoals bij­voor­beeld het vierde hoofd­stuk over de liefde, het zevende hoofd­stuk over de opvoe­ding en het negende hoofd­stuk over de spiri­tua­li­teit van het gezin.

Andere thema’s

Nog enkele thema’s die wor­den behandeld, kunnen hier kort wor­den opgesomd: over gen­der­ideo­lo­gie gaat het in n. 56. Een mooi gedeelte is ook nn. 73-75 over de sacra­mentali­teit van het huwe­lijk van twee gedoopten. In n. 80 en volgende gaat het over de open­heid voor het leven. In n. 167 spreekt de paus over kin­derrijke ge­zin­nen als een vreugde en iets posi­tiefs. Ook het thema van adoptie komt enkele keren aan de orde, onder meer in n. 179. In n. 54 gaat het over emanci­patie en de rechten van de vrouw, waar­van het belang door de paus wordt onder­streept. Over de nieuwe pro­ce­dure voor de nie­tig­ver­kla­ringen heeft Amoris laetitia het in n. 244 en ver­der. In n. 247 gaat het over het gemengde huwe­lijk en wordt aange­ge­ven dat de normen over het ter communie gaan van de niet-katho­lie­ke partner gelijk blijven. Waar­schijn­lijk is dit om een ant­woord te verdui­de­lijken dat de paus op de vraag van iemand enige tijd gele­den spon­taan had gegeven in een pro­tes­tantse kerk in Rome. In n. 250 wor­den woor­den gewijd aan mensen die homo­sek­su­eel zijn en wordt opge­roe­pen tot een respect­volle beje­ge­ning. Het stand­punt van de Kerk ten aanzien van het homohuwe­lijk wordt herhaald in n. 250; over de bescher­ming van het men­se­lijk leven gaat het in n. 83.

Besluit

De exhor­ta­tie ademt een heel sterk pas­to­rale geest. De tekst ademt begrip en liefde voor alle mensen. Er wordt niets goedge­praat of wegge­praat, er wor­den geen nieuwe deuren geopend die voor hen gesloten waren, maar er waait door het hele do­cu­ment een harte­lijke, ‘inclusieve’ geest: je mag erbij horen, ook al is de situatie waarin je je bevindt niet perfect. We zijn trouwens allemaal mensen “op weg”. Het goede ont­wik­ke­len en mensen erbij betrekken waar dat kan, is uitgangs­punt van de “god­de­lijke pedagogie” die het do­cu­ment wil ademen. De leer blijft de leer, maar het gaat hier om de bena­dering van mensen en die is open, harte­lijk en pas­to­raal.

+ Mgr. Jan Hendriks