Woord van de bisschop

De paus en het milieu

Op 18 juni stapte paus Fran­cis­cus in een profe­tische rol. Hij presen­teerde zijn nieuwe milieu­en­cy­cliek. Niet zomaar een en­cy­cliek, die poli­tiek correct oproept tot min­der ver­vuiling, maar een spiri­tueel do­cu­ment dat onze hele visie op de natuur, op de mens en zijn toe­komst kri­tisch ontleedt in het licht van het evan­ge­lie.

Hij gaf het de naam ‘Laudato Si’, ont­leent aan een lied van de heilige Fran­cis­cus: “Geprezen zijt Gij, Heer, door onze zuster, moe­der aarde, die ons onder­houdt en stuurt, en veel­soor­tige vruchten voort­brengt, bonte bloemen en krui­den”. Voor Fran­cis­cus is de natuur als een prach­tig boek, waarin God tot ons spreekt, en ons leert wie we zijn. Daar­mee begint alles.

Kijken naar de natuur

foto’s: Staatsbosbeheer Schoorl

Ontdek de Schoorlse Duinen met al je zintuigen tij­dens de Zintuigen­tocht vanaf Buiten­cen­trum Schoorlse Duinen. Meer info: www.staatsbosbeheer.nl/schoorlseduinen

Als je het universum, de natuur en zelfs de mens alleen maar ziet als product van toe­val­lige kos­mische ont­wik­ke­lingen zon­der zin of doel, dan – waar­schuwt de paus –“dreigt ons geweten het bewust­zijn van verant­woor­de­lijk­heid te ver­liezen”. Dan ver­vallen we gemak­kelijk in een “rela­ti­visme”, een soort ‘na ons de zond­vloed’-menta­liteit. Maar als je de natuur, de aarde ziet als wat het is, een geschapen won­der­land, dat ons draagt en voedt, een plaats die ons gegeven is om te leven, te groeien, op weg naar onze eeuwige bestem­ming; een plaats ook die zelf op weg is om omge­vormd te wor­den tot een nieuwe hemel en nieuwe aarde, dan raak je vol van bewon­de­ring en vreugde... en dan veran­dert ook je han­de­len.

Wat zien we als we kijken naar de natuur? Als we kijken naar een boom? Zo veel kubieke meter hout? Of een levend organisme, pure schoon­heid? St. Fran­cis­cus noemde de planten en dieren, de zon, maan en sterren zijn broe­ders en zusters. Niet vanuit een naïeve roman­tische hou­ding, maar vanuit een diep besef van een­heid van alle dingen. Dat is het eerste waartoe de en­cy­cliek uitno­digt: intenser en anders te kijken naar de natuur, naar de ander en naar ons­zelf. Toen ik jong was woon­den we in Bergen vlak bij de bossen en de duinen. Urenlang zwierf ik elke dag door de natuur. Als het donker werd zat ik vaak op een duintop, zomaar te kijken naar de maan en de sterren. Ik liet de stilte op me in­wer­ken. Eenmaal heb ik een soort spi­ri­tu­ele erva­ring gehad. Alles werd ineens veel mooier. In alles voelde ik ver­bon­den­heid en liefde. Het duurde maar kort. Bij Fran­cis­cus was het de grond­toon van zijn leven. Maar hij is tenslotte heilig. Ik moet nog maar zien het te wor­den. U trouwens ook.

De nood­zaak van ver­an­de­ring

We horen bij de natuur, maar tege­lijk over­stijgen we het verre. We zijn gemaakt uit het slijk van de aarde, maar dragen ook Gods Geest in ons. Zo leert het ons het boek Genesis. Als geeste­lijke wezens zijn we kin­de­ren van God, broe­ders en zusters van elkaar. Dat besef van funda­men­tele een­heid en verant­woor­de­lijk­heid voor elkaar, wil paus Fran­cis­cus sterken. Op z’n bekende directe wijze kan hij dan ook heel prak­tisch en concreet wor­den.

Als we door­gaan met produceren en consumeren zoals we nu doen, zegt hij, dan vernie­tigen we in snel tempo onze planeet. Als we ons­zelf be­schou­wen als bevoor­rechte min­der­heid, ”die meent recht te hebben om te consumeren op een wijze die niet te veral­ge­meniseren is, omdat onze planeet niet in staat is om het afval van een derge­lijke con­sump­tie op te slaan”, dan doen we groot onrecht aan de armen van deze wereld wat “alleen maar kan lei­den tot geweld en weder­zijdse vernieti­ging”.

Vooral politici krijgen de wind van voren. Hij verwijt hen een “op­val­lende zwak­heid van han­de­len”. De econo­mische crisis van 2008 was ook een kans om zwak­he­den in het systeem te her­stel­len, maar – klaagt Fran­cis­cus – het is niet gebeurd. De en­cy­cliek is een soort ultieme poging om op te roepen tot een existen­tiële dialoog tussen volkeren, culturen en religies, om te komen tot een “in­te­grale eco­lo­gie”, die de mens centraal stelt.

De creativi­teit van de heilige Geest

Maar niets zal slagen zon­der Godsbesef. Ook daarin is Fran­cis­cus heel direct. “Zonder een besef van God als Schepper, van z’n Almacht en Majes­teit, dringen we de reali­teit onze eigen men­se­lijke wet­ma­tig­heid op”. Hij roept ons ook op om ver­trouwen te stellen op de onein­dige creativi­teit van de heilige Geest, die het onmoge­lijke moge­lijk kan maken, de meest complexe situaties kan ontwarren, en zelfs uit het kwade nog het goede kan halen. In alles wat gebeurd, de rampen, de gevaren, en het lij­den van zo velen, ziet de paus ook de “barensweeën” van een nieuwe tijd. Net als een barende vrouw voelen we alleen de pijn, maar zien nog niet het kind dat komen gaat. God ziet het wel.

Die nieuwe tijd zal komen, een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, maar hoé het zal komen hangt van ons af. Komt het vanuit chaos en algemene collapse, of zullen we nog de won­de­ren van Gods barm­har­tig­heid zien. Het hangt af van onze bereid­heid tot ver­an­de­ring, omme­keer van leven, persoon­lijk en col­lec­tief, van een terug­keer naar God, naar zijn liefde en zijn ge­rech­tig­heid, maar ook – bena­drukt hij – van het inroepen van de voor­spraak en bescher­ming van Maria, “de Vrouw, bekleed met de zon”.

In de sacra­menten is de natuur verheven

In Christus, getuigt de paus, is onze toe­komst al verzekerd. In Hem is alles nieuw gemaakt. Hij is opgestaan uit de dood in een nieuwe verheer­lijkte lichame­lijk­heid. Wij zullen volgen, als we met Hem verbon­den blijven. Al het kwaad van ons­zelf en de wereld is door Hem al gedragen en uitgeboet. Je moet het alleen erkennen, berouwen en bij Hem brengen. In de sacra­menten is ons de voor­smaak van de eeuwig­heid al gegeven, schrijft Fran­cis­cus. Daarin “heeft God de natuur verheven tot medium voor deelname aan Zijn boven­natuur­lijk leven”. De heilige Eucha­ris­tie is hier­van de hoogste mani­fes­ta­tie. De natuur wordt hier verheven en vergees­te­lijkt, brood en wijn gemaakt tot Lichaam en Bloed van de Opgestane Heer. De paus beschrijft dit dage­lijks won­der als “levens­elixer van onze wereld”, als act van kos­mische god­de­lijke liefde, als kracht­bron voor ziel en lichaam voor ieder die het met geloof en liefde, en in staat van genade, ont­vangt. De schep­ping roept ons tot be­zin­ning.

Ik wens u in deze vakantie­tijd toe dat u de schoon­heid en vreugde van de natuur mag beleven, het met nieuwe ogen mag zien als geschenk van Gods liefde, en dat het u dichter brengt bij God en bij elkaar.