Geloven in geweld?

Ter gelegen­heid van de pre­sen­ta­tie van het boek ‘Geloven in geweld?’ was er begin maart een symposium rondom de vraag over de relatie tussen religie en geweld. Wij waren te gast in de Vrije Uni­ver­si­teit (PthU) Am­ster­dam. Het boek is voortge­ko­men uit een denktank van theologen genaamd Sha’ar (de poort), met ver­schil­lende reli­gi­euze ach­ter­gron­den.

Niemand kan ontkennen dat er reli­gi­eus ge­mo­ti­veerd geweld bestaat in alle drie de monotheïstische gods­diensten. Van ver­schil­lende kanten belichten ‘kenners’ van het Jo­den­dom, Chris­ten­dom en Islam deze prangende vraag naar die relatie. Zijn religies per de­fi­ni­tie inherent geweld­da­dig door hun ir­ra­tio­nele waar­heidsclaims en hun streven naar een­heid? Gods­diensten streven met hun reli­gi­euze idealen en waar­den ook een sociale, poli­tieke en econo­mische wer­ke­lijk­heid na. Deze be­trok­ken­heid kan uitmon­den in vormen van ver­vol­ging, verdrij­ving en zelfs genocide.

Nadenken over geweld in het jaar dat 75 jaar be­vrij­ding wordt gevierd op het Europese continent betekent over grenzen heen durven kijken.

Bronnen van geweld

De studies bie­den aan­kno­pings­pun­ten om in gesprek te gaan over de bronnen van geweld, zowel binnen de ver­schil­lende reli­gi­euze tradities als in de bre­dere maat­schap­pe­lijke context. De auteurs zoeken de interreli­gi­euze dialoog en verbin­dingen naar de moderni­teit. Religie is een van de diepste drijfveren van men­se­lijk han­de­len en denken en baseert zich op kern­waar­den als liefde en ge­rech­tig­heid. Afzien van geweld en opkomen voor men­se­lijke waar­dig­heid is een kri­tische maat­schap­pe­lijke tegenstem vanuit de religies. Hoe luid klinkt deze stem nog?

Religies ontmaskeren ener­zijds het idee van poli­tieke overheer­sing en econo­mische uitbui­ting en ander­zijds construeren gods­diensten hun opvat­tingen in instituties en levens­be­schou­wing in alle dimensies van het dage­lijks leven. Dit uitgangs­punt roept ook op tot kri­tische zelfre­flec­tie. Wat wij nu het sociale of poli­tieke domein zou­den is noemen is niet los te zien van de invloed en ont­wik­ke­ling van gods­dienst door de eeuwen heen.

Drie blikrich­tingen

Het boek is geor­dend naar drie ‘blikrich­tingen’. Aller­eerst wordt de relatie tussen geweld en religie vanuit een theore­tisch kader verkend. Welke rol speelt religie in de rivali­teit tot anders­den­ken­den en gelo­vi­gen? Wanneer con­flic­ten ontaar­den in strijd kunnen gods­diensten zowel geweld legitimeren, als de stem van geweldloos­heid ver­te­gen­woor­digen. Inte­res­sant daarbij is de rol van de religies in het maat­schap­pe­lijk debat te onder­zoeken.

In het tweede deel wor­den de teksten en uitleg van reli­gi­euze bronnen bevraagd. Is het monotheïsme zelf de oor­zaak van intole­ran­tie en daar­mee bron van geweld? De autori­teit die wordt toegekend aan de heilige boeken, gefun­deerd in claims op god­de­lijke open­ba­ring, is van­zelf­spre­kend geen vrij­brief om het beroep op geweld reli­gi­eus te legitimeren. Elk geweld kan niet los wor­den gezien van de eigen verant­woor­de­lijk­heid en keuzes die wij maken.

De laatste blikrich­ting is die van reli­gi­eus geweld in onze gese­cu­la­ri­seerde actuali­teit. Hier wor­den ver­schil­lende fun­damentalis­tische ten­densen onder­zocht. Het verlangen naar zuiver­heid en waar­heid, de volle­dige on­der­wer­ping aan de wil en wet van een god, leidt tot afkeer van een ‘boze’ wereld. Het let­ter­lijk lezen en nemen van de geopen­baarde teksten kan lei­den tot (excessief) geweld. De vraag naar geweld zou religies moeten oproepen tot zelf­on­der­zoek en dialoog.

Symposium

Tijdens het symposium wor­den de drie invals­hoeken kort toe­ge­licht en met ker­nach­tige stellingen samen­ge­vat. ’Niet religie is de bron van geweld, maar geweld de bron van religie!’ ‘De herken­ning van de ander is bron van angst en leidt tot geweld­da­dig naboots­ge­drag!’ ‘Onze heilige bronnen zijn reëel over het gebruik van geweld! Wat legitimeert ons deze te herdui­den of zelfs tegenspreken?’ Dan volgen korte pre­sen­ta­ties van de diverse auteurs, waarna telkens een leven­dige dis­cus­sie ont­staat. Zeer gevarieerde bijdragen over religie en geweld, maar ook over maat­schap­pe­lijke uitingen van dis­cri­mi­na­tie en diverse vormen van geweld.

Interreli­gi­euze dialoog

Nadenken over geweld in het jaar dat 75 jaar be­vrij­ding wordt gevierd op het Europese continent betekent over grenzen heen durven kijken en aan­dacht hebben voor ver­schil­lende perspectieven bij his­to­rische gebeur­te­nissen. Het symposium geeft, evenals het boek, geen de­fi­ni­tief ant­woord op de vraag ‘Geloven in Geweld?’, maar beoogt aller­eerst de interreli­gi­euze dialoog. Dat gesprek kan een bijdrage leveren aan het maat­schap­pe­lijk debat en geeft moge­lijk zicht op een toe­komst van vrede, vrij­heid en vriend­schap.

Drs. Wim Timmer
Referent voor de relatie met het Jo­den­dom en diaken van het Bisdom Haar­lem-Am­ster­dam

		Gerelateerde nieuwsberichten
dinsdag, 15 oktober 2024		Dag van het Jodendom - Thema ‘Op weg’
woensdag, 17 januari 2024		Dag van het Jodendom
donderdag, 2 maart 2023		Dialoogwandeling - Sterke vrouwen
dinsdag, 26 oktober 2021		Dag van het Jodendom - 17 januari
maandag, 25 januari 2021		Video Dag van het Jodendom
zondag, 10 januari 2021		Dag van het Jodendom
maandag, 4 mei 2020		Brief Mgr. Woorts aan Joodse gemeenschap
donderdag, 13 februari 2020		Dag van het Jodendom
dinsdag, 7 januari 2020		Dag van het Jodendom
dinsdag, 12 februari 2019		Tien jaar Dag van het Jodendom
zondag, 9 september 2018		Dag van het Jodendom
maandag, 12 februari 2018		Bezoek aan Synagoge - Dag van het Jodendom
vrijdag, 6 januari 2017		Bisschoppen bezoeken Joods Historisch Museum
woensdag, 30 juli 2014		Haat tegen Joden verwerpelijk
dinsdag, 14 januari 2014		Katholieke Kerk viert Dag van het Jodendom