Kerksluiting

Inlei­ding

In een bisdom is het aan de bis­schop om besluiten te nemen over het oprichten of fuseren van pa­ro­chies en over het bouwen van een nieuwe kerk of het ont­trek­ken van een gewijd kerk­ge­bouw aan de ere­dienst. Zo’n besluit wordt ‘een decreet’ genoemd. In onze oren klinkt dat al snel als een ‘oekaze’, een besluit van bovenaf. Het tegen­deel is waar. Een bis­schop neemt zo’n besluit ge­woon­lijk op ini­tia­tief van een pa­ro­chie­bestuur dat op grond van pas­to­rale motieven (m.n. het kleiner wor­den van de pa­ro­chie en vooral het afnemen van het aantal kerk­gan­gers) en op grond van fi­nan­ciële gegevens (te hoge kosten in relatie tot het gebruik van een gebouw of van­wege de slechte staat ervan) hem dit voor­ne­men voorlegt.

Daar gaat een zorg­vul­dige proces aan vooraf waarbij pa­ro­chi­anen en niet in de laatste plaats de vaste kerk­gan­gers moeten wor­den gehoord. Daar­van dient ook ver­slag gemaakt te wor­den en bij het voor­ne­men aan de bis­schop te wor­den overlegd.

De bis­schop vraagt op zijn beurt advies van zijn com­mis­sie (de DCRK) en is verplicht ook de Pries­ter­raad te horen.

Tegen het besluit is beroep moge­lijk. Heeft de bis­schop zorg­vul­dig gehandeld en zijn de argu­menten plausibel, dan wordt een derge­lijk beroep afgewezen. Een beroeps­pro­ce­du­re vraagt extra tijd, wat nadelig is voor een pa­ro­chie­bestuur dat om die reden geen de­fi­ni­tieve stappen kan zetten.

Voor een nadere uitleg over ach­ter­gron­den en de pro­ce­dure, ver­wij­zen we graag naar het bo­ven­ge­noem­de artikel van Mgr. Hendriks over het ont­trek­ken aan de ere­dienst van een katho­lie­ke kerk­ge­bouw.

Stappen in het traject

Ini­tia­tief

Wanneer een Pa­ro­chie­bestuur voor­ne­mens is één van de kerk­ge­bouwen in de (fusie-)pa­ro­chie of het samen­wer­kings­ver­band van meer pa­ro­chies te sluiten, legt het dit voor­ne­men voor aan de DCRK.

De DCRK kan een derge­lijk voorstel alleen in be­han­de­ling nemen en aan de Bis­schop voorleggen als de volgende vragen zijn beant­woord:

1. Is er (een begin gemaakt van) een li­tur­gisch beleid en rooster en ver­dere samen­wer­king van de ver­schil­lende ge­meen­schappen, waardoor pa­ro­chi­anen zich bewust wor­den/zijn van het feit dat zij deel uitmaken van een grotere katho­lie­ke ge­meen­schap en in de toe­komst wellicht ook van een ander kerk­ge­bouw gebruik dienen te maken?
2. Is er in de pa­ro­chie/het samen­wer­kings­ver­band een vitali­teitsscan (zie aparte knop) gemaakt in combinatie met een gebouwen­plan waaruit blijkt welke kerk­ge­bouw(en) volgens het bestuur voor gebruik op lan­gere termijn het meest geschikt is (zijn)? Op welke gron­den (be­tref­fen­de de vitali­teit, fi­nan­ciën of status van on­der­houd) is het bestuur tot dit ini­tia­tief m.b.t. slui­ting van een kerk­ge­bouw geko­men?

   Door de bur­ger­lijke ge­meen­te wordt soms een “Kerken­vi­sie” ont­wik­keld. Deze gaat over de toe­komst van kerk­ge­bouwen in de stad of het dorp. Het kerk­bestuur kan van de ge­meen­te of provincie een uit­no­di­ging krijgen om deel te nemen aan de “Kerken­vi­sie”. Zie de brief die u hierover van het bisdom ont­van­gen heeft in ok­to­ber 2019. Het be­lang­rijk­ste is dat u niet in gesprek gaat zon­der het bisdom erbij te betrekken. Vaak overstijgen de pa­ro­chie­ver­ban­den ook één ge­meen­te. Bovendien is het uit­ein­delijk aan de bis­schop te bepalen of een kerk­ge­bouw al dan niet herbestemd wordt. De uit­komst van de intern ker­ke­lijke besluit­vor­ming van pa­ro­chie en bisdom, kunt u wel met der­den delen.

Wilt u bij het inbrengen van uw ini­tia­tief ook de ant­woor­den op bo­ven­staande vragen meesturen?

Principebesluit

De DCRK bereidt een advies aan de bis­schop voor op basis van de aange­le­verde do­cu­men­ta­tie.

Het re­sul­taat van dat overleg met de bis­schop wordt aan het pa­ro­chie­bestuur schrifte­lijk meege­deeld.

Voor­be­rei­dingsfase

Het bestuur gaat op grond van een po­si­tie­ve reactie / principebesluit van de Bis­schop de slui­ting voor­be­rei­den en komt later met een verzoek aan de Bis­schop om een kerk­ge­bouw aan de ere­dienst te mogen ont­trek­ken. In deze fase probeert het bestuur ant­woord te geven op de volgende vragen om een en ander ook te kunnen do­cu­men­te­ren.

3. Zijn de pa­ro­chi­anen - en meer concreet de kerk­gan­gers van het be­tref­fen­de gebouw - in het traject naar het sluiten voldoende gehoord? Zijn er ver­slagen gemaakt van derge­lijke bij­een­komsten zodat dui­de­lijk wordt voor de bis­schop dat er voldoende draag­vlak is voor een besluit?
4. Zijn pa­ro­chi­anen - en vooral de vaste kerk­gan­gers - door een li­tur­gisch rooster en door het bij­voor­beeld al min­der vieren van de li­tur­gie op de be­tref­fen­de locatie, ge­sti­mu­leerd ook deel te nemen aan vie­rin­gen in andere kerk­ge­bouwen van de pa­ro­chie of het samen­wer­kings­ver­band? Tot welke re­sul­taten heeft dat geleid? Bij­voor­beeld: samen­wer­king van koren, ge­za­men­lijke voor­be­rei­ding van H. Doopsel, Eerst Heilige Communie en Vormsel, elkaar mee­ne­men naar een ander kerk­ge­bouw, enz.?
5. Is er met het Catha­rij­neconvent een slui­tingsinventari­sa­tie gemaakt met het oog op het bestemmen van het ker­ke­lijk roerend goed? Zie uit­voeri­ger: een Plan van aanpak voor het vervreem­den van reli­gi­euze kunst bij slui­ting van een kerk.

Als het bestuur afdoende ant­woord kan geven op bo­ven­staande vragen richt het formeel een schrifte­lijk verzoek aan de bis­schop om een bepaald kerk­ge­bouw te mogen sluiten. Uiter­aard tekent de pastoor dit verzoek. Na ont­vangst legt de bis­schop het verzoek neer bij de DCRK die op basis van de do­cu­men­ta­tie het verzoek voorziet van een advies.

Besluit middels een Decreet

Alvorens een de­fi­ni­tief besluit te nemen is de Bis­schop verplicht de Pries­ter­raad om advies te vragen.

Do­cu­men­ta­tie die ant­woord geeft op bo­ven­ge­noem­de vragen, is ook daarvoor van belang. De DCRK zal dan ook een advies voor de Pries­ter­raad op basis van deze do­cu­men­ta­tie schrijven.

Het re­sul­taat zal aan het bestuur gemeld wor­den via een Decreet.

Uiter­aard wordt over de wijze van com­mu­ni­ce­ren, de datum van beteke­ning van het Decreet ook in relatie tot het moment waarop de laatste ker­ke­lijk vie­ring gehou­den zal wor­den, goed overlegd met het bestuur. Het kerk­ge­bouw kan pas na de onttrek­king aan de ere­dienst volle­dig gesloten wor­den en kan pas ontruimd wor­den na het verstrijken van de beroeps­ter­mijn, tenzij er een beroep is inge­steld.

Na de slui­ting

Na de onttrek­king van een kerk­ge­bouw aan de God­de­lijke ere­dienst begint een traject van amoveren dan wel herbe­stem­men. Dat is een apart traject.

Wanneer bij het sluiten van een kerk­ge­bouw in een samen­wer­kings­ver­band formeel ook de pa­ro­chie wordt gefuseerd wordt dat in het Decreet aange­ge­ven o.a. met het verzoek binnen een half­jaar een en ander ook via een notariële acte vast te leggen.

En ver­der...

• Een kerk­ge­bouw is een bij­zon­der gebouw dat zich door de kerk­wij­ding on­der­scheidt van andere gebouwen. Hierdoor wordt het een huis van God, een “domus Dei”. Als huis van God is de kerk een plaats van gebed: een plaats waar God wordt geloofd en geprezen, waar zijn Woord wordt gelezen en gehoord, waar mensen hun vragen en vreug­den bij God brengen. Het is de plaats waar de Eucha­ris­tie en andere sacra­menten wor­den gevierd. Het is de plaats waar Christus aanwe­zig is in het heilig Sacra­ment in het ta­ber­na­kel, waarbij altijd de gods­lamp brandt. Deze sacrale functie van het kerk­ge­bouw verdraagt zich niet met een ander, meer profaan gebruik van het gebouw Ook het drinken van koffie e.d. na een vie­ring past beter in een bij­ge­bouw.
• Als het kerk­ge­bouw niet de paro­chie­kerk is, kan de pastoor in overleg met het pa­ro­chie­bestuur besluiten dat het kerk­ge­bouw alleen wordt gebruikt voor een vie­ring in de week of voor een begrafenis. Formeel wordt het kerk­ge­bouw aan de ere­dienst ont­trok­ken zodra het niet meer gebruikt wordt, op het moment dat hel­der is wat er met het kerk­ge­bouw gaat gebeuren. Voor­deel hier­van is dat het kerk­ge­bouw dan niet in verval raakt en een beschermde status heeft.
• Andere ac­ti­vi­teiten in een gewijd kerk­ge­bouw kunnen alleen toe­ge­staan wor­den als zij “in het verlengde liggen van de eigen­lijke li­tur­gische functie van de kerk (orgel­con­certen, koor­avon­den, kerst­con­cert, paasoratorium, inlei­dingen over reli­gi­euze on­der­wer­pen en andere passende culturele ac­ti­vi­teiten”(uit: Het kerk­ge­bouw als getuige van de chris­te­lijke traditie. Uitgangs­pun­ten van beleid voor kerk­ge­bouwen (2008), in Li­tur­gische do­cu­men­ta­tie 13, 202-208).
• De besluit­vor­ming om een kerk­ge­bouw te sluiten bestaat altijd uit een mix van factoren – zie ook de vitali­teitsscan en het maken van een gebouwen­plan. In beginsel zijn alle kerk­ge­bouwen mooi en de moeite van het behoud waard. Het is dan ook be­grij­pe­lijk dat er emoties in het spel zijn. Omdat ook veel andere factoren een rol spelen zoals on­der­houds­kos­ten, lig­ging in de pa­ro­chie gelet op de toe­komst, enz. zal een beslis­sing nooit voor ie­der­een acceptabel zijn. In een beroeps­pro­ce­du­re zal echter alleen wor­den gelet op de zorg­vul­dig­heid in de pro­ce­dure en de rede­lijk­heid van de argumen­ta­tie.

De aller­be­langrijkste vraag voor ons allen is: waar denken we over 5 à 10 jaar te staan? Welk(e) kerk­ge­bouw(en) hebben we voor de pa­ro­chie nodig? En: kunnen we dan ook op de lan­gere termijn onze pries­ter(s) betalen?