Meditatie Mgr. Hoogenboom voor het Jubeljaar
In de maandmeditatie voor de maand juli in de context van het Jubeljaar 2025 staat mgr. Hoogenboom, hulpbisschop van het aartsbisdom Utrecht, stil bij twee heiligen. Hij noemt hen ‘heiligen voor onze tijd’: de heilige Willibrord en de heilige Titus Brandsma.
Deze twee heiligen hebben met elkaar gemeen dat ze allebei een bewogen geschiedenis hebben met de stad Utrecht en met het Aartsbisdom Utrecht. Beiden hebben tijdens hun aardse leven in totaal verschillende omstandigheden getuigd van Jezus Christus en zijn Evangelie.
Twee heiligen voor onze tijd
Een groot deel van mijn leven heb ik doorgebracht in de oude bisschopsstad Utrecht. Ik ging er op school, studeerde er rechten en theologie, werd er in 1999 priester gewijd en was er conrector van de toenmalige priesteropleiding Ariënskonvikt. Sinds 2010 ben ik hulpbisschop van het Aartsbisdom Utrecht. In Utrecht word ik op drie bijzondere plaatsen (op het Domplein, het Janskerkhof en in het bisschopshuis aan de Maliebaan) herinnerd aan twee heiligen die een bewogen geschiedenis hebben met de stad Utrecht en met het Aartsbisdom Utrecht. Dat zijn de heilige Willibrord en de heilige pater Titus Brandsma o.carm. Beiden hebben tijdens hun aardse leven in totaal verschillende omstandigheden getuigd van Jezus Christus en zijn Evangelie. Het leven van deze twee heiligen heeft ons ook vandaag veel te zeggen. Mag ik u om dat duidelijk te maken daarom meenemen op een stadswandeling door Utrecht? Dan gaan we eerst naar het Domplein, daarna naar het Janskerkhof en daarna naar het bisschopshuis aan de Maliebaan nr. 40.
Op zaterdagavond 9 november 2024 was het eindelijk zover; in bijzijn van koningin Máxima werd de restauratie van de Utrechtse Domtoren, die vijf jaar heeft geduurd, feestelijk afgesloten. De Domtoren, die in de veertiende eeuw werd gebouwd, siert weer de Utrechtse binnenstad zowel overdag als ’s avonds dankzij de prachtige aanlichting. Telkens als ik de Domtoren en de Domkerk zie, die tot aan de Reformatie de kathedraal van de bisschop van Utrecht was, dan denk ik aan de heilige Willibrord. Hij kwam in het jaar 690 vanuit Ierland naar Utrecht om vandaaruit als aartsbisschop van de Friezen mensen tot leerlingen van Christus te maken en hen te dopen in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
Sinds 1947 zit de heilige Willibrord op het Utrechtse Janskerkhof hoog te paard, gekleed in het habijt van de benedictijner monnik die hij was, met een Fries kerkje op zijn rechterhand. Dit indrukwekkende standbeeld van Albert Termote doet mij denken aan de woorden van de heilige apostel Paulus aan de Hebreeën: “Gedenkt uw leiders die u het eerst het woord van God verkondigd hebben. Haalt u weer hun leven en de afloop van hun leven voor de geest; neemt een voorbeeld aan hun geloof.” (Hebr. 13, 7). Wat heeft de heilige Willibrord als “Apostel der Nederlanden” en onder meer patroon van de Nederlandse Kerkprovincie ons te zeggen, wat betekenen zijn persoon en missioneringswerk voor ons in deze ook voor de Katholieke Kerk zo roerige tijden?
Om te beginnen; Willibrords missioneringswerk ging niet vanzelf. In zijn missionaire arbeid heeft hij teleurstellingen en tegenslagen gekend. Echter met volharding bleef hij zijn tijdgenoten aanspreken door zijn gelovige inzet en zijn levensvoorbeeld, zijn persoon. Hij was begaan met het zielenheil van de toenmalige bewoners van ons land en hij geloofde oprecht dat ze, naar zijn wapenspreuk, “In Gods Naam gelukkig” zouden worden als ze zich tot de persoon van Jezus Christus en Zijn Evangelie zouden bekeren.
In deze tijd, waarin we door alle verwikkelingen in de wereld en helaas ook in de Kerk wellicht hopeloos en moedeloos kunnen raken, herdenken en eren we de heilige Willibrord als een mens die de goddelijke deugden van geloof, hoop en liefde op een voorbeeldige wijze beoefend heeft. Zijn persoon en levenswandel nodigen ons uit om ons te laten inspireren door de aansporing die we vinden in de brief van de heilige apostel Paulus aan de Filippenzen en die ook de heilige Willibrord ongetwijfeld heeft gekend: “Houdt uw aandacht gevestigd op al wat waar is, al wat edel is, wat rechtvaardig is en rein, beminnelijk en aantrekkelijk, op al wat deugd heet en lof verdient.” (Fil. 4, 8).
De tekst op de natuurstenen sokkel van het standbeeld op het Janskerk “Willibrord Apostel der Nederlanden” is door de tand des tijds bijna onleesbaar geworden. En dat is eerlijk gezegd helaas ook wel een teken van onze tijd. Het is aan ons om in ons spreken en doen de herinnering aan de heilige Willibrord levend te houden. Om ons telkens weer zijn deugdzame leven voor de geest te halen. Om een voorbeeld te nemen aan zijn geloof in de Drieëne God.
Dat deed in 1939 ook de karmeliet pater Titus Brandsma, een geboren Fries en hoogleraar wijsbegeerte en geschiedenis van de vroomheid aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, toen hij in de krant De Gelderlander twee artikelen publiceerde. Daarin verklaarde hij aan de hand van historische bronnen de betekenis van de heilige Willibrord voor het middeleeuwse Friesland. Pater Titus Brandsma schrijft onomwonden over de heilige Willibrord: “Zonder schroom belijdt en verkondigt hij het Christelijk Geloof.” Titus Brandsma kon toen nog niet beseffen dat luttele jaren later tijdens de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog hij ook zelf zonder schroom het christelijk geloof zou belijden en verkondigen. Dit doordat hij, gesteund door de toenmalige aartsbisschop van Utrecht en 66e opvolger van de heilige Willibrord op de Utrechtse bisschopzetel, Johannes de Jong, moedig stelling nam tegen de Duitse bezetter en hun nazi-ideologie en opkwam voor de vrijheid van meningsuiting van de rooms-katholieke journalisten in ons land. Titus Brandsma was ook in de oorlogsjaren een veelvuldig bezoeker van het bisschopshuis aan de Maliebaan 40, alwaar aartsbisschop De Jong hem door dik en dun steunde.
Titus Brandsma getuigde moedig van zijn geloof vanuit een zeer diepe verbondenheid met Jezus, hetgeen ook tot uitdrukking komt in het gebed dat hij op 12/13 februari 1942 in zijn cel in de Scheveningse gevangenis voor het beeld van Jezus schreef:
“O Jezus, als ik U aanschouw,
Dan leeft weer, dat ik van U hou
En dat ook uw hart mij bemint
Nog wel als uw bijzondere vriend.
Al vraagt mij dat meer lijdensmoed
Och, alle lijden is mij goed,
Omdat ik daardoor U gelijk
En dit de weg is naar Uw Rijk
Ik ben gelukkig in mijn leed
Omdat ik het geen leed meer weet
Maar ‘t alleruitverkorenst lot,
Dat mij vereent met U, o God.
O, laat mij hier maar stil alleen,
Het kil en koud zijn om mij heen
En laat geen menschen bij mij toe
‘t Alleen zijn word ik hier niet moe.
Want Gij, o Jezus, zijt bij mij
Ik was U nimmer zoo nabij.
Blijf bij mij, bij mij, Jezus zoet,
Uw bijzijn maakt mij alles goed.
Enkele maanden later gaf Titus Brandsma zijn leven voor zijn geloofsgetuigenis in woord en daad. Na zware mishandelingen werd hij op 26 juli 1942 in het concentratiekamp Dachau vermoord. Paus Johannes Paulus II verklaarde hem in 1985 zalig en op 15 mei 2022 verklaarde paus Franciscus hem heilig als martelaar voor het geloof.
Van de heilige Willibrord en de heilige pater Titus Brandsma o.carm. kunnen wij leren hoe wij in onze tijd, te midden van scepsis of soms zelfs openlijke vijandigheid ten aanzien van het christelijke geloof en het getuigen ervan, beproeving of zelfs vervolging kunnen trotseren en -als het eropaan mocht komen- zelfs het offer van ons het leven kunnen brengen om Christus en zijn Evangelie te dienen.
+ Th.C.M. Hoogenboom
Hulpbisschop van Utrecht
Pelgrims van Hoop, bidden in het Heilig Jaar
Deze maandmeditaties komen uit het boek ‘Pelgrims van Hoop, bidden in het Heilig Jaar’, uitgegeven door Adveniat. De bisschoppen sluiten ieder in een andere maand aan bij de actualiteit van het kerkelijk jaar.
