80 Jaar Vrijheid - Bonifatiuskerk Zaandam
Het ‘verborgen’ verhaal van een 125-jarige
De Sint-Bonifatiuskerk aan de Oostzijde in Zaandam viert dit jaar haar 125-jarig jubileum. De kerk, die op 28 mei 1900 werd ingewijd, heeft een rijke geschiedenis waarvan een deel zich afspeelde in het ‘verborgene’. Tijdens de Duitse bezetting in de jaren 1940 - 1945 was de Bonifatiuskerk een centrum van katholiek verzet onder leiding van kapelaan Gerrit Groot. Een plaquette aan de gevel van de pastorie herinnert daaraan. En na de oorlog werd een straat naar hem vernoemd.
De leider van het katholiek verzet in Zaandam was kapelaan Gerrit Groot (1918-1981). Kapelaan Groot werd in zijn verzet gesteund door pastoor Van der Marck, die zijn afkeer van de Duitsers vanaf de preekstoel liet horen. De jonge kapelaan was populair bij de jongeren en kwam via de katholieke jeugdbeweging (verkennerij) in het verzet terecht. Jongens en mannen die een oproep kregen voor tewerkstelling in Duitsland adviseerde hij niet te gaan. Hij zocht onderduikadressen voor hen in Noord-Brabant waar hij geholpen werd door een familielid van hem in een klooster. Oudere onderduikers werden er als zgn. ‘leiders’ van de jonge verkenners heengebracht. Rond Groot vormde zich een verzetsgroep die de naam Rooms Katholieke Centrale kreeg. Deze hielp onderduikers en zorgde voor vervalste papieren, geld, voedsel en distributiebonnen. Kapelaan Groot, door de verzetsgroep ‘de Kap’ genoemd, was ook medeoprichter van de katholieke verzetskrant de Typhoon. Deze verscheen op 12 oktober 1944 voor het eerst en werd ondergronds verspreid.
Ondergronds
In een film van de Zaanse stichting Monumenten Spreken wordt het ‘verborgen’ verhaal van de Bonifatiuskerk verteld door Gerard Bart. Hij was lid van de verkennerij en werd op jonge leeftijd bij het katholiek verzet betrokken. Als koerier voor kapelaan Groot bracht hij brieven naar de bisschop in Haarlem. Die brieven zaten verstopt in zijn plusfour, een over de knie vallende pofbroek. Toen hij eens uit Haarlem terugkwam met een brief voor de kapelaan zei de pastoor tegen hem: ‘hij zit beneden’. ‘Beneden’ betekende onder de kerkvloer. Onder de preekstoel en het priesterkoor waren schuilplekken, bereikbaar via een deur in de voormalige stookruimte, waar de verzetsgroep illegale werkzaamheden verrichtte. Bovengronds kon men ook schuilen in de Bonifatiuskerk. Velen hebben zich bij dreigend gevaar of bij razzia’s verstopt in de ruimtes boven de zijbeuken en in de toren. Eind 1944 mocht Johan Wastenecker, commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten in Noord Holland, zijn hoofdkwartier vestigen in de pastorie. Als hij actief was met zijn radio-ontvangstinstallatie zat hij in een gewelf boven de noordelijke zijbeuk.
Razzia
Behalve de kerk en pastorie waren ook de drukkerij en het verenigingsgebouw tegenover de kerk, de katholieke bibliotheek en het St. Jan Ziekenhuis bij het katholieke verzet in Zaandam betrokken. Op 6 februari 1945 was er een grote razzia in de omgeving van de Bonifatiuskerk en alle inwoners van het afgezette gebied moesten zich verzamelen op de Burcht. Ook pastoor Van der Marck en kapelaan Geels moesten mee. Ze werden streng ondervraagd maar lieten niets los. De Bonifatiuskerk en de pastorie werden grondig doorzocht. Kapelaan Groot was op tijd gewaarschuwd: hij brak meteen de mis af en verdween met alle mannen die gevaar liepen onder de kerkvloer. De verzetsgroep werd niet gevonden maar de razzia leidde later wel tot meedogenloze represailles van de Duitsers.
Christus Koningmonument
Dit jaar vieren we op 5 mei dat we tachtig jaar bevrijd zijn van onderdrukking. Een monument van Christus als ‘Koning van het heelal’ op het plein voor de Bonifatiuskerk herinnert daaraan. Het werd na de oorlog opgericht uit dankbaarheid dat kerk en stad gespaard bleven van oorlogsgeweld. Achter dit beeld van Christus schuilt het ‘verborgen’ verhaal van een groep moedige parochianen in een donkere periode van de 125- jarige kerk. Onder leiding van ‘de Kap’ hebben zij zich verzet tegen onrecht en geweld vanuit hun geloof in een Koning wiens rijk gebouwd is op vrede en gerechtigheid.
Video
Op Youtube staat een video van Monumenten Spreken over de Bonifatiuskerk.
