Het Mirakel van Amsterdam
De betekenis voor de stad Amsterdam
Het verhaal van de geschiedenis van Amsterdam is niet compleet zonder de vermelding van het mirakel van Amsterdam. Het mirakel trok van overal mensen en nieuwe bedrijvigheid aan. Hoe kon het dat de stad zo populair werd? Wat is er nog van over van dit wonder?
Björn Stenvers deed onderzoek naar het antwoord op onderstaande vragen. Als opmaat naar de viering van het jubileumjaar van de stad - 750 jaar Amsterdam - wordt op 26 augustus zijn onderzoek in het Begijnhof gepresenteerd.
Het Mirakel en de betekenis voor de stad Amsterdam
Op 15 maart 1345 vond het middeleeuwse wonder plaats dat men sindsdien het Mirakel van Amsterdam noemt.
Hoe is het Mirakel van Amsterdam ontstaan? Welke andere middeleeuwse wonderen hebben plaatsgevonden? Hoe profiteerde Amsterdam van de hierdoor ontwikkelde pelgrimage en bedevaart en zo eerste bezoekersgolf? Wat is het verschil tussen pelgrimage en bedevaart? Hoe kon het zo populair worden? Waarom trekt het heden ten dage nog steeds velen aan? Wat is de toegevoegde waarde van het hostiewonder voor de stad Amsterdam en haar stadspromotie? Waarom hangt er een sluier van mysterie omheen? Wat kan Amsterdam van deze middeleeuwse ontwikkeling leren voor haar huidige promotieverhaal?
Een wonder dat er nog iets van over is
Van de materiële kunst en cultuur in relatie tot het Mirakel van Amsterdam en de Heilige Stede is over de eeuwen heen, relatief weinig overgebleven. Dat we nog iets hebben van het Mirakel van Amsterdam en de Heilige Stede is op zich al een wonder.
In 1345 overleefde de hostie keer na keer het vuur, keerde na het wegbrengen naar de Oude Kerk telkens terug, werd gestolen en viel uiteindelijk in 1677 in de Oudezijds Achtergracht.
Na van woonhuis tot Heilige Stede reeds te zijn verbouwd, werd het gebouw van het Mirakel van Amsterdam aan het Rokin vier maal afgebroken (1390, 1421, 1452, 1908/12), tweemaal verbouwd (2005/08, 2012), ging het tweemaal op in vlammen (1421, 1452), werd het vier keer opnieuw geopend en heeft het twee inbraken gehad (1531, 1544).
Haar relikwieën zijn niet alleen gestolen, maar ook grotendeels verloren gegaan. Veel gebouwfragmenten zijn dikwijls verhuisd (na 1908/12), inmiddels verkocht, verspreid geraakt en soms zelfs beschadigd en verloren gegaan.
Van grootste trekpleister in de middeleeuwen en Europese bekendheid, opgenomen in de Canon van Amsterdam tot onbekend weggestopt aan het Rokin.
Niemand eerder bracht alles bij elkaar
Björn Stenvers deed afgelopen paar jaar onderzoek naar antwoord op bovenstaande vragen en heeft met zijn onderzoek voor het eerst een catalogus samengesteld. Hij studeerde onlangs af met een 9 voor zijn onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam.
“Het frappeerde mij dat er niet één compact overzicht is van een zo (kunst) historisch belangrijke gebeurtenis voor Nederland en Europa. Een belangrijke gebeurtenis die zo vaak is verbeeld op kunsthistorische wijze en basis gaf aan zoveel navolging. Ik heb ernaar gestreefd om alle ter zake doende informatie bij elkaar te krijgen in één catalogus. Fragmenten, objecten, schilderijen en andere bronnen waren dikwijls gedeeltelijk opgenomen, maar nooit allemaal zo bij elkaar. Vanaf nu kan men makkelijker diepteonderzoek doen.”, aldus Stenvers.
“De kwaliteit van een verhaal is grotendeels afhankelijk van de mate waarin het compleet is. Niet alleen het document van het Tolprivilege uit 1275, ook het Mirakel van Amsterdam uit 1345 kunnen de hoofdstad een middeleeuwse lading en diepgang geven.” - Mgr. dr. Jan Hendriks
En zo is voor het eerst nu een catalogus beschikbaar met een nastreven van volledigheid van alle betrokken onderwerpen en met beeldmateriaal. Dit zodat wat we nog hebben in één onderzoek vaststaat en verder bekritiseerd, onderzocht en verrijkt kan worden. In totaal zijn vele objecten, fragmenten, schilderijen, prenten, foto’s, kaarten, documenten en plattegronden en gerelateerde personen in kaart gebracht. Met het onderzoek is voortgebouwd op de vele studies van onder andere J.F.M. Sterck, Charles Caspers en Peter Jan Margry.
Met cirkels van directe- en indirecte betrokkenheid met het Heilige Mirakel zijn personen en objecten in kaart gebracht. Er zijn verassende ontdekkingen gedaan: een eventueel fragment van de originele Heilige Haard en een twintig jaar eerdere afbeelding van de Heilige Stede in een Berlijn schetsboek uit 1520.
1275 - 1345 - 2025 - 2045
Björn Stenvers is momenteel directeur van de Eye Care Foundation (ECF). ECF is een NGO die oogzorgprojecten in ontwikkelingslanden ondersteunt om onnodige blindheid en slechtziendheid te voorkomen. Stenvers combineert zijn directeurschap met zijn activiteiten binnen ICOMOS, ICOM en musea, en richt zich ook op educatie binnen ECF.
Stenvers heeft een rijke achtergrond in de museumwereld, onder andere als oprichter van de stichting Samenwerkende Amsterdamse Musea en hoofd marketing bij diverse Amsterdamse musea. Hij vervult verschillende internationale bestuursrollen en is oprichter van meerdere Museum Academies.
Met zijn onderzoek heeft Stenvers beoogd het Mirakel van Amsterdam in een brede context te plaatsen. De periode vlak ervoor was een belangrijke voedingsbodem voor de latere ontwikkeling van de hoofdstad. Een tijd waarin een Europese machtsstrijd gaande was tussen de - naast elkaar bestaande - Bis- en Prinsdommen, Europese steden met groei en bloei in belang toenamen en nieuwe bedevaartoorden veel nieuwe bewoners, bezoekers aantrokken en dus welvaart veroorzaakten.
Meer lokaal was het de tijd van het verval van het kasteel van de Heeren van Amstel, het vierde Concilie en de Tolbrief. Het middeleeuwse Amsterdam was vatbaar voor verandering als een betrekkelijk jonge stad die volop in ontwikkeling was.
Promoten is kwalitatieve verhalen vertellen
Het Mirakel van Amsterdam is na bijna 700 jaar nog volop actueel. Voor Amsterdam komt na zes edities van de eeuwfeesten van het Mirakel van Amsterdam er een zevende aan in 2045. Laten we leren van de festiviteiten van de viering van 750 jaar Amsterdam in 2025 voor 2045.
Bron: Universiteit van Amsterdam (UvA) ©
