Pelgrims van hoop
Als aalmoezenier in een gevangenis
We zijn dit Heilig Jaar geroepen om ‘pelgrims van hoop’ te zijn. Maar wat betekent ‘hoop’ voor militairen op missie, of gevangenen met een langdurige straf in een penitentiaire inrichting of bewoners met dementie in een verpleeghuis. In drie artikelen schrijven een legeraalmoezenier, een gevangenisaalmoezenier en een geestelijk verzorger van een verpleeghuis hierover. Diaken Wim Timmer is werkzaam in penitentiaire inrichtingen in Zaanstad en Leeuwarden.
Kun je in de gevangenis spreken over hoop en welke betekenis heeft hoop dan? Het is wonderlijk te merken dat bijna alle gedetineerden de vraag positief weten te beantwoorden, wanneer je vraagt wat hen hoop geeft. In zijn algemeenheid kun je zeggen dat het antwoord altijd in de relationele sfeer ligt: “Het contact met mijn kinderen, partner, ouders of vrienden, dat geeft mij hoop”. De aandacht van dierbaren creëert hoop. Mensen die je blijven bezoeken in een situatie waarin jezelf buitengesloten of beter gezegd ‘binnen gesloten‘ bent, wordt bron van hoop.
Als je even doorvraagt, ontdek je al snel dat het ‘hoopgevende’ zeker niet vanzelfsprekend is, laat staan blijvend. Ook de achterblijvers hebben hun verhaal van teleurstelling en verdriet. Daar zal op de een of andere manier erkenning voor moeten zijn om het vol te houden. Er moet ook vaak wat herstelwerk plaatsvinden in de relatie, anders vervreemd je nog meer van elkaar. Verbonden blijven, de routine van even kunnen bellen en bezoek ontvangen, dat geeft troost, moed en (zelf-)vertrouwen. Het vastzitten is voor iedereen een beproeving, dat geldt ook voor de achterblijvers, maar het ergste is de eenzaamheid van vastzitten aan het verleden of in je eigen gelijk. Je hebt anderen nodig om daarvan los te komen.
Veranderen
Durven te veranderen, laten zien dat je bezig bent te leren van je fouten, dat maakt je een ander mens. Wanneer jij verandert, verandert de wereld om je heen ook, want mensen gaan dan anders op je reageren. Als jij betrouwbaar wordt, dan zul je ook vertrouwen krijgen. Dit werkt hoopgevend maar is niet los verkrijgbaar, je moet er wel wat voor doen. Detentie is altijd ‘veranderingstijd’, vastzitten doet wat met je, dat kan echter twee kanten op. Je kan ook de moed opgeven, de hoop verliezen dat het nog goed komt. Dan word je de ‘verloren zoon’ of het ‘zwarte schaap’, die zijn eigen weg gaat. Het vraagt best wel wat om het vol te houden om te blijven hopen, soms tegen beter weten in, om weer tegen de klippen van het systeem op te gaan.
Zoektocht
Hoop
Gisteren houdt mij nog vast. Ik vervorm Jouw woorden, ik verdring de beelden. De tijd gaat langzaam voorbij, schreeuwende kleuren van vroeger.
Vandaag duwt mij nog terug. Ik verdraai Jouw beloften, ik verbuig de feiten.
De tijd snelt me voorbij, vervagende beelden van toen.
Morgen brengt mij hier nu. Ik durf Jouw toekomst aan, ik zie een uitweg. De tijd maakt me vrij. Hoop kleurt mijn reis.
Hoop is misschien wel de belangrijkste boodschap van de gevangenispastores, die zij namens de kerk verkondigen. Hoop dat het goed komt, dat ook voor gevangenen een goede boodschap is. Deze hoop moet niet worden verward met een soort passief gevoel van ‘het komt wel goed’. Het is ook geen valse hoop die overmoedig maakt of de puinhoop van je leven ontkent. Christelijke hoop is anders, het is gebaseerd op een keuze te blijven kiezen voor het goede. Het is de overtuiging en overgave tegelijkertijd dat een nieuwe kans mogelijk is. Richt je er allereerst op dat je wel kunt veranderen, ook al heb je geen zicht op de weg hoe verder, laat staan op het eindresultaat, maar ga wel aan de slag. Niet omdat je het in eigen hand hebt, maar omdat je gelooft dat jouw weg van omkeer een weg van hoop is die je niet alleen hoeft te gaan. Durven vertrouwen op die Ander met een hoofdletter, die je niet laat vallen, hoort bij die zoektocht.
Je kunt jezelf leren, trainen, om niet wanhopig te worden. De eerste les is vaak simpel, kies bewust waar je je aandacht aan geeft. Kies tegen de verveling, de leegte, het lanterfanten op de afdeling. Maak tijd vrij voor studie, gebed en wees mild voor jezelf. Leer het jezelf te gunnen. De katholieke traditie heeft een schat aan rituelen, die daarbij kunnen helpen om je ziel te verlichten, om positief te blijven, zelfs als er nog niets veranderd lijkt.
Hoop als een soort verzet tegen de moed opgeven, tegen die momenten, waarin je misschien helemaal geen hoop meer ervaart. Hoop als bron van kracht om de pijn van de hopeloosheid te verdragen. Hierin schuilt het mysterie, het wonder, van hoop dat je ten diepste handelt vanuit geloof en niet wordt afgerekend op het eindresultaat. Wonderen bestaan alleen als je je durft te verwonderen. Wie niet in wonderen durft te geloven, is geen realist.
Toekomst
In mijn werk zeg ik altijd dat ik een hoop te melden en te brengen heb. Ik zeg er dan wel gelijk achteraan, dat ik hoop dat hoop, iets hoopvols, daar een onderdeel van is. Zeker weten doe ik dat niet, daarvoor roep ik de hulp van de gedetineerden zelf in. Wanneer je durft te verlangen naar vrijheid, naar een plek om thuis te komen, dan weet hoop jou echt wel te vinden. Daarover, over dat verlangen, zingt de psalmist (121,1): “Ik sla mij ogen op naar de bergen, vanwaar zal mijn redding komen”. Verwar die bergen niet met de ’gouden bergen’, waarmee je jezelf voor de gek gehouden hebt, maar durf op te kijken, uit te zien, naar verten, waarin de barmhartigheid van God oplicht in een toekomst van hoop. Wanneer jij verandert, verandert ook je kijk op de wereld om je heen. Gun jezelf die kans.
Wim Timmer
De Dag van de gevangene 2025 is op zondag 12 oktober. Deze dag is bedoeld om aandacht te vragen voor gedetineerden, hun families en vrienden en voor slachtoffers van criminaliteit.
Drieluik
Dit artikel uit Bisdomblad SamenKerk is onderdeel van een drieluik over ‘Pelgrims van Hoop’ in het dagelijks leven:
- Militair bij de Krijgsmacht
- Geestelijk verzorger in een verpleeghuis
- Aalmoezenier in een gevangenis (dit artikel)
