Meditatie Mgr. Van den Hout voor Jubeljaar

Gedachten voor de Vasten­tijd

FOnlangs was er in het Bonnefanten­mu­seum van Maas­tricht een ten­toon­stel­ling met als titel Goed Fout. De Zeven Hoofdzon­den in Bruegels tijd. Het Bonnefanten staat bekend om zijn moderne kunst, maar er is zeker ook klassieke kunst en nu was er dus een expositie over een reeks gravures van de hand van Pieter Bruegel (1525/30 - 1569). Deze schil­der uit een bekende schil­ders­fa­mi­lie werkte waar­schijn­lijk in Antwerpen.

Er komt de laatste jaren meer belang­stel­ling voor klassieke thema’s als deug­den, ondeug­den, werken van barm­har­tig­heid en zon­den. In de loop van de 20ste eeuw raakten die on­der­wer­pen wat op de ach­ter­grond, maar ze wor­den herontdekt. Het gegeven dat een museum hier aan­dacht aan besteedt, is opmer­ke­lijk. Op een zater­dag­mor­gen werd ik er door de conservator rondgeleid.

De gravures van Bruegel - zoals ook de werken van Hieronymus Bosch - trekken de aan­dacht naar allerlei details, won­der­lijke en surrea­lis­tische scènes. Het kan bijna niet anders dan dat de kijker des­tijds - en ook nu - aan­dach­tig de gravure bekijkt en probeert te ont­dek­ken hoe de ver­schil­lende hoofdzon­den concreet wor­den uitge­beeld. Meestal op komische wijze. De scènes zijn lachwekkend, al is het dan de humor van de 16e eeuw. Het is bijna onmoge­lijk te be­schrij­ven wat je ziet, je moet het zelf zien.

De zeven hoofdzon­den zijn: hoogmoed, lui­heid, gul­zig­heid, heb­zucht, woede, jaloezie en lust. Er wor­den ook wel eens andere woor­den gebruikt. Dat is een kwestie van vertalen. Het gaat eigen­lijk om de stre­vingen en emoties die iedere mens in meer­dere of min­dere mate bij zich­zelf herkent. Vanuit die diepere negatieve behoeften komen concrete daden voort: zon­den of foute han­de­lin­gen. Het kopen van een nieuwe en grotere auto kan een gevolg zijn van heb­zucht. Dat hoeft niet per se zo te zijn, want mis­schien moet je zo’n auto om een goede reden wel hebben. Maar ieder­een begrijpt dat som­mi­gen een nieuwe auto kopen om die aan de buurman vol trots te kunnen laten zien, terwijl hij deze auto helemaal niet nodig heeft en er alleen maar mee wil pronken.

Lekker eten kan een gevolg zijn van gul­zig­heid. We eten nogal eens in een restaurant en zijn bereid er goed voor te betalen. Het is gezel­lig en lekker eten is op zich prima, maar is het wel nodig? Zouden we ook niet gewoon thuis iemand kunnen uit­no­di­gen om te eten? We nemen het gebakje dat ons wordt ge­pre­sen­teerd op een ver­jaar­dag aan om niet ondank­baar te zijn naar de gastheer. Maar moet je dat zo elke keer doen? Je kunt erover nadenken of je elke keer ‘ja’ zegt op wat je wordt voor­ge­zet. Heeft het te maken met gul­zig­heid?

De vas­ten­tijd is een bij­zon­dere tijd en een genade­volle tijd, want er wordt ons een moge­lijk­heid gebo­den serieus na te denken over onze dieper­lig­gende stre­vingen. Deze periode binnentre­den, doen we samen. Je staat er niet alleen voor. Aswoens­dag is het begin van deze bij­zon­dere tijd. We tre­den als het ware een andere ruimte binnen. We wor­den er door de Kerk en door haar li­tur­gie toe opge­roe­pen. Het is een be­vrij­ding te mogen ont­dek­ken waarom je som­mi­ge ver­keerde dingen toch steeds weer doet.

Een heilig jaar zoals dat door paus Fran­cis­cus is uit­ge­roe­pen, is ook zo’n ruimte waar je in binnentreedt. Sym­bo­li­sch doen we dat als we door de heilige deur gaan in een van de aarts­basi­lieken in Rome. Het passeren van de drempel van de heilige deur zal een bij­zon­der moment zijn, want het kan maar eens in de zoveel jaren. Meestal is die deur dichtgemetseld en kun je er alleen maar naar kijken. Aan het passeren van de heilige deur is een aflaat verbon­den, een ver­kor­ting van de straffen die je voor de zon­den hebt opgelopen. Zo’n aflaat kun je alleen maar ont­van­gen als je je zon­den ook hebt erkend en ze hebt gebiecht (en de H. Communie hebt ont­van­gen). Als je dus door de heilige deur gaat zon­der te biechten, heb je niet volle­dig beant­woord aan de be­doe­lin­gen van het heilig jaar. Je hebt de ver­ge­ving misgelopen.

Het onder controle brengen van je diepere stre­vingen en je bewust zijn van de hoofdzon­den die in je leven een rol spelen, heeft niet alleen een per­soon­lijke, gelo­vi­ge en morele dimensie, maar ook een sociale. We doen name­lijk anderen tekort. Op dit principe is de jaar­lijkse vas­ten­ac­tie gebaseerd, die in de jaren zes­tig door de bis­schop­pen van Neder­land werd gelan­ceerd. Per­soon­lijk vasten en je ont­hou­den levert iets op voor de mede­mens. Met wat wij uit onze mond sparen, kunnen we anderen helpen. Die sociale component van het vasten kreeg vanaf de jaren 1960 meer nadruk. Het gaat niet alleen om het vasten dat ik mezelf opleg - ook dat is goed, want ik heb helemaal niet zoveel nodig als ik soms denk - maar het gaat ook om wat ik voor de ander kan doen. Er is genoeg voedsel, maar de ver­de­ling is niet goed. Laten we proberen daar in het klein wat aan te doen.

Het heilig jaar roept ons op pelgrims van hoop te zijn. Door er te zijn voor anderen en door concreet hulp te bie­den, geven we de hoop gestalte. Hoop is eigen­lijk nog fun­da­men­teler dan de concrete deug­den van matig­heid, voorzich­tig­heid, sterkte enzo­voort, want de hoop is iets dat meer direct van God komt. Het is een god­de­lijke deugd die er in alle omstan­dig­he­den van het leven kan zijn. Ook als we het heel slecht hebben of als we met grote moei­lijk­he­den te kampen hebben, hoeven we niet zon­der hoop te zijn.

Die hoop zie ik niet zo terug in de gravures van Pieter Bruegel, alleen wel in de laatste toe­ge­voegde gravure over het Laatste Oordeel. Daar zie je vele mensen op weg naar de hemel. Ik geef toe: je ziet ook veel mensen ver­dwij­nen in de mond van de leeuw (de hel). Maar daar hoeven we helemaal niet bij te horen als we de bood­schap van deze beroemde schil­der serieus nemen.

Ik wens u een genade­volle veer­tig­da­gen­tijd.

Mgr. Ron van den Hout
Bis­schop van Roermond