Kerksluiting

Inlei­ding

In een bisdom is het aan de bis­schop om besluiten te nemen over het oprichten of fuseren van pa­ro­chies en over het bouwen van een nieuwe kerk of het ont­trek­ken van een gewijd kerk­ge­bouw aan de ere­dienst. Zo’n besluit wordt vervat in een ‘decreet’. Een bis­schop neemt zo’n besluit ge­woon­lijk op ini­tia­tief van een pa­ro­chie­bestuur dat van mening is dat er erns­tige redenen zijn om een kerk aan de ere­dienst te ont­trek­ken. De bis­schop kan besluiten tot onttrek­king aan de ere­dienst als er erns­tige redenen zijn, die betrek­king hebben op deze kerk. Daarin spelen pas­to­rale motieven een rol, zoals het kleiner wor­den van de pa­ro­chie en het afnemen van het aantal kerk­gan­gers en ook de finan­ciële gegevens (te hoge kosten of de slechte staat van het kerk­ge­bouw) en een te­rug­lo­pend aantal vrij­wil­li­gers dat zorg kan dragen voor het gebouw. Vaak gaat het om een keuze uit de beschik­ba­re kerken die moet wor­den gemaakt. De pastoor of het pa­ro­chie­bestuur als geheel legt dit voor­ne­men aan de bis­schop voor.

Daar gaat een zorg­vul­dig proces aan vooraf waarbij pa­ro­chi­anen moeten wor­den gehoord. Daar­van dient ook ver­slag gemaakt te wor­den en bij het voor­ne­men aan de bis­schop te wor­den overlegd.
De bis­schop vraagt op zijn beurt advies, hoort belang­heb­ben­den als die er zijn en hij is verplicht de pries­ter­raad te horen.

Tegen het besluit is bezwaar en beroep moge­lijk (cc. 1732-1739). Heeft de bis­schop zorg­vul­dig gehandeld, is de pro­ce­dure correct gevoerd en zijn de redenen voor onttrek­king valide naar canoniek recht, dan wordt een derge­lijk beroep afgewezen. Een beroeps­pro­ce­du­re vraagt veel tijd, wat nadelig is voor een pa­ro­chie­bestuur dat om die reden geen de­fi­ni­tieve stappen kan zetten.

Voor een nadere uitleg over ach­ter­gron­den en de pro­ce­dure, ver­wij­zen we graag naar het bo­ven­ge­noem­de artikel van Mgr. Hendriks over het ont­trek­ken aan de ere­dienst van een katho­liek kerk­ge­bouw.

Stappen in het traject

Ini­tia­tief

Wanneer een pa­ro­chie­bestuur voor­ne­mens is één van de kerk­ge­bouwen in de pa­ro­chie of het samen­wer­kings­ver­band van meer pa­ro­chies te sluiten, legt het dit voor­ne­men voor aan de bis­schop
Om een derge­lijk voorstel in be­han­de­ling te nemen is een ant­woord op de volgende vragen be­lang­rijk:

1. Is er in de pa­ro­chie/het samen­wer­kings­ver­band een vitali­teitsscan (zie aparte knop) gemaakt in combinatie met een gebouwen­plan waaruit blijkt welke kerk­ge­bouw(en) volgens het bestuur voor gebruik op lan­gere termijn het meest geschikt is (zijn)? Op welke gron­den (be­tref­fen­de de vitali­teit, finan­ciën en status van on­der­houd) is het bestuur tot dit ini­tia­tief m.b.t. slui­ting van een kerk­ge­bouw geko­men?
2. Is er (een begin gemaakt van) een li­tur­gisch beleid en rooster en ver­dere samen­wer­king van de ver­schil­lende ge­meen­schappen, waardoor pa­ro­chi­anen zich bewust wor­den/zijn van het feit dat zij deel uitmaken van een grotere katho­lie­ke ge­meen­schap en in de toe­komst wellicht ook van een ander kerk­ge­bouw gebruik dienen te maken? Wat is er gedaan om de pa­ro­chi­anen van de ver­schil­lende ge­meen­schap tot een­heid en ver­bon­den­heid te brengen?

Wilt u bij het inbrengen van uw ini­tia­tief ook de ant­woor­den op boven­staande vragen meesturen?

Eerste reactie op het voor­ne­men tot kerk­slui­ting

De staf­me­de­werker kerkop­bouw bereidt een advies aan de bis­schop voor op basis van de aange­le­verde do­cu­men­ta­tie. De bis­schop maakt het ken­baar als er a priori over­we­gende bezwaren zijn om een proces van onttrek­king aan de ere­dienst in te gaan.

Voor­be­rei­dingsfase

Het pa­ro­chie­bestuur gaat op grond van een eerste po­si­tie­ve reactie van de Bis­schop de slui­ting voor­be­rei­den en komt later met een verzoek aan de Bis­schop om een kerk­ge­bouw aan de ere­dienst te ont­trek­ken. In deze fase probeert het bestuur ant­woord te geven op de volgende vragen om een en ander ook te kunnen do­cu­men­te­ren.

3. Zijn de pa­ro­chi­anen - ook de kerk­gan­gers van het be­tref­fen­de gebouw - in het traject naar het sluiten voldoende gehoord? Zijn er ver­slagen gemaakt van derge­lijke bij­een­komsten zodat dui­de­lijk wordt voor de bis­schop dat er voldoende draag­vlak is voor een besluit? Bij de aan­vraag tot onttrek­king aan de ere­dienst wordt een ver­slag van deze bij­een­komst(en) gevoegd.
4. Zijn pa­ro­chi­anen bij­voor­beeld door een li­tur­gisch rooster en door het bevor­de­ren van be­trok­ken­heid bij andere kerk­ge­bouwen, ge­sti­mu­leerd ook deel te nemen aan vie­rin­gen in andere kerk­ge­bouwen van de pa­ro­chie of het samen­wer­kings­ver­band? Tot welke re­sul­taten heeft dat geleid? Bij­voor­beeld: samen­wer­king van koren, ge­za­men­lijke voor­be­rei­ding van H. Doopsel, Eerst Heilige Communie en H. Vormsel, elkaar mee­ne­men naar een ander kerk­ge­bouw, enz.?
5. Is er met het Catha­rij­neconvent een slui­tingsinventari­sa­tie gemaakt met het oog op het bestemmen van het ker­ke­lijk roerend goed? Zie uit­voeri­ger: een Plan van aanpak voor het vervreem­den van reli­gi­euze kunst bij slui­ting van een kerk.

Als het bestuur afdoende ant­woord kan geven op boven­staande vragen richt het formeel een schrifte­lijk verzoek aan de bis­schop om een bepaald kerk­ge­bouw te sluiten. Uiter­aard tekenen de pastoor en se­cre­ta­ris dit verzoek. Na ont­vangst legt de bis­schop het verzoek neer bij de staf­me­de­werker kerkop­bouw en de staf van het bisdom, die op basis van de do­cu­men­ta­tie - aan­vraag met beschrij­ving van het proces en redenen voor de aan­vraag tot onttrek­king, ver­slag van de consul­ta­tie, bestem­mings­plan reli­gi­euze voorwerpen, pas­to­raal plan om schade aan de ziel­zorg te voor­ko­men - een advies uit­brengt.

Besluit middels een Decreet

Alvorens een besluit tot onttrek­king aan de ere­dienst te nemen is de Bis­schop verplicht de Pries­ter­raad te horen (tenzij het niet moge­lijk is de kerk te behou­den, c. 1222).

Do­cu­men­ta­tie die ant­woord geeft op bo­ven­ge­noem­de vragen en alle gegevens die van belang zijn voor de beslis­sing tot onttrek­king, wor­den aan de leden van de pries­ter­raad ter hand gesteld. Na de pries­ter­raad gehoord te hebben, neemt de bis­schop de beslis­sing over de onttrek­king aan de ere­dienst. Pas als het besluit tot onttrek­king geno­men is, wordt het kerk­ge­bouw niet meer voor de ere­dienst gebruikt. Tot die tijd wordt de kerk tenminste eni­germate voor de ere­dienst gebruikt, maar niet nood­za­ke­lijker­wijs voor zon­dags­vie­ringen.

Uiter­aard wordt over de wijze van com­mu­ni­ce­ren, de datum van beteke­ning van het Decreet ook in relatie tot het moment waarop de laatste ker­ke­lijk vie­ring gehou­den zal wor­den, goed overlegd met het pa­ro­chie­bestuur. Het kerk­ge­bouw kan pas na de onttrek­king aan de ere­dienst volle­dig gesloten wor­den en kan pas ontruimd wor­den na het verstrijken van de beroeps­ter­mijn, tenzij er een beroep is inge­steld.

Na de slui­ting

Na de onttrek­king van een kerk­ge­bouw aan de God­de­lijke ere­dienst kan over­ge­gaan wor­den tot het de­fi­ni­tief amoveren dan wel herbe­stem­men van het kerk­ge­bouw. Dat is een apart traject.
Wanneer bij het sluiten van een kerk­ge­bouw in een samen­wer­kings­ver­band formeel ook de pa­ro­chie wordt gefuseerd wordt dat in het Decreet aange­ge­ven o.a. met het verzoek binnen een half­jaar een en ander ook via een notariële acte vast te leggen. Ook over de fusie wordt de pries­ter­raad door de bis­schop gehoord.

En ver­der...

• Als het kerk­ge­bouw niet de paro­chie­kerk is, kan de pastoor in overleg met het pa­ro­chie­bestuur besluiten dat het kerk­ge­bouw alleen wordt gebruikt voor een vie­ring in de week of voor een begrafenis. Formeel wordt het kerk­ge­bouw aan de ere­dienst ont­trok­ken zodra het niet meer gebruikt wordt, op het moment dat hel­der is wat er met het kerk­ge­bouw gaat gebeuren. Voor­deel hier­van is dat het kerk­ge­bouw dan niet in verval raakt en een beschermde status heeft.
• De besluit­vor­ming om een kerk­ge­bouw te sluiten bestaat vrijwel altijd uit een mix van factoren - zie ook de vitali­teitsscan en het maken van een gebouwen­plan. In beginsel zijn alle kerk­ge­bouwen mooi en de moeite van het behoud waard. Het is dan ook be­grij­pe­lijk dat er emoties in het spel zijn. Omdat ook veel andere factoren een rol spelen zoals on­der­houds­kos­ten, lig­ging in de pa­ro­chie gelet op de toe­komst, enz. zal een beslis­sing nooit voor ie­der­een even­zeer acceptabel zijn. In een beroeps­pro­ce­du­re zal echter alleen wor­den gelet op de zorg­vul­dig­heid in de pro­ce­dure en de rede­lijk­heid van de argumen­ta­tie.
• De aller­be­langrijkste vraag is: hoe kan de kerk haar taak en zen­ding in de toe­komst het beste blijven vervullen, zoveel moge­lijk mensen bereiken en een levende ge­meen­schap zijn? Daarbij spelen ook finan­ciële vragen een rol omdat het on­der­houd van kerk­ge­bouwen veel geld en energie vraagt, terwijl de bekosti­ging van het pas­to­raat even­eens nood­za­ke­lijk is. Het gaat erom de juiste balans te vin­den.

Com­mu­ni­ca­tie bij kerk­slui­ting

In veel regio’s van ons bisdom zien de pa­ro­chies zich gesteld voor moei­lijke vragen: hoe kunnen we samen naar de toe­komst toe­gaan? Wat kunnen we doen om samen kerk en missio­nair te zijn in de toe­komst?

Hier zijn pijn­lijke vragen mee verbon­den, zoals de vraag welke kerken in de regio zullen sluiten. De ker­ke­lijke pro­ce­dure vraagt dan om consul­ta­ties. Dit alles vraagt om goede com­mu­ni­ca­tie en goed overleg. Het bij­gaande com­mu­ni­ca­tieprotocol wil daarbij helpen. We bevelen sterk aan dat een facilitator of proces­be­ge­lei­der daarbij behulp­zaam is.

De tekst is be­spro­ken in de pries­ter­raad, de dio­ce­sane pas­to­rale raad, de dekens­ver­ga­de­ring en in de staf van het bisdom. Een com­mu­ni­ca­tie-adviseur heeft eraan bij­ge­dragen. Nu willen we dit protocol aan de pa­ro­chies presen­te­ren als een leidraad bij de moei­lijke processen waar zij mee te maken hebben.

• Download hier het protocol (pdf)