|
|
Geschiedenis 8
Mgr. Aengenent, de tussenpaus
 Vijf en twintig jaar heeft Mgr.Callier het bisdom Haarlem bestuurd, ruim vijf en twintig jaar zal Mgr. Huibers bisschop van Haarlem zijn. En tussen hen beide bijna zeven jaar Mgr. J.Aengenet: een ‘tussenpaus’ in het tweede kwart van de vorige eeuw, de tijd van onze ouders en grootouders. Ook was hij de laatste Haarlemse bisschop, die zijn hele ambtsperiode de zorg had voor het zeer uitgebreide bisdom, dat zich over het hele westen van Nederland uitstrekte.
Joannes Dominicus Josephus Aengenent werd geboren op 14 maart 1873 in Rotterdam. Hij werd priester gewijd in 1897, was een jaar kapelaan in Roelofarendsveen, werd toen leraar in Hageveld, met een studieopdracht voor wijsbegeerte. Studeerde af voor wijsbegeerte en sociologie, en werd meteen professor in Warmond (1904). In 1924 werd hij kanunnik, in juni 1928 bisschop.
Rechtvaardigheid en vrede
Zijn zinspreuk, Justitia et Pax, rechtvaardigheid en vrede, heeft zijn leven getekend. Zijn werkzaamheid als professor en publicist stond helemaal in het teken van de sociale rechtvaardigheid. Met de latere Nijmeegse profesor Mr.P.Aalberse richtte hij het katholiek Sociaal Weekblad op, hij was de organisator van de Sociale Weken, de inspirator van de Katholieke Sociale Actie. Kortom: hij was het gezicht van de katholie sociaal denkenden, de bezieler van de sociaal-wetenschappelijke pogingen de arbeidersklasse een plaats te geven in katholiek Nederland.
Het was in de tijd, dat de Nederlandse sociaal-democraten de strijd aanbonden tegen de vijf K’s: Kerk, Koning, kazerne, kroeg en kapitaal. De katholieke sociale actie nam in ieder geval de strijd tegen kroeg en kapitaal over. Als een eenheid. Priesters als Alphons Ariëns en Dr.Poels zetten zich in voor de rechten van de werknemers, en tegen de onder hen wijd verspreide drinkgewoonten.
Zeker: er waren armbesturen, en er was al in de negentiende eeuw een bloeiende St.Vincentiusvereniging. Welgestelde katholieken besteedden tijd en geld aan de ondersteuning van behoeftigen en hun gezinnen. Maar dat arbeiders rechten zouden hebben, dat waren ze zich niet bewust. En dat arbeiders die rechten af probeerden te dwingen via stakingen, dat was hen een gruwel. Ook bij de bisschoppen bestond daar geen begrip voor, en ‘Haarlem’ was hier geen uitzondering, integendeel. Door het werk van professor Aengenent en de zijnen werd dit langzamerhand anders.
Tegen kapitaal en kroeg
In 1891 was de encycliek Rerum Novarum verschenen, het begin van de katholieke strijd tegen het verworden kapitalisme, waarbij, zoals de paus het formuleerde, een kleine groep geldmagnaten een slaven juk had opgelegd aan een onafzienbare menigte proletariërs Katholieke sociologen als Aengenent, Aalberse en Ariëns werkten de pauselijke aanwijzingen verder uit, en bereidden een nieuwe encycliek voor, Quadragesimo Anno, die veertig jaar na Rerum Novarum de katholieke sociale leer verder zou uitwerken, en de grondslag zou proberen te leggen voor een werkelijk sociaal bestel. Mgr. Aengenent was toen al bisschop, maar hij heeft het verschijnen van die encycliek toen toch ook als een persoonlijke triomf gevierd.
In Post’s ‘Losse bladen uit de geschiedenis van het bisdom Haarlem’ staat een uitvoerig verslag van de Sobriëtasactie van 24 september 1911. Sobriëtas was de katholieke drankbestrijdings vereniging,die op die dag ruim vijftigduizend gulden bijeenbracht voor het Dr.Ariënsfonds, dat de stichting voorbereidde van ‘een roomsch asyl voor drankzuchtigen, geld, geofferd ten bate van de ongelukkige slaven van koning Alcohol’.
Zeven jaar is Mgr.Aengenent bisschop geweest. Hij maakte de herstichting mee van de Abdij Egmond, stimuleerde de Graalbeweging, zag ook in zijn bisdom de nieuwe katholieke lekeninstituten ontstaan als de Kruisvaarders van St.Jan en de Vrouwen van Bethanië. Hij stuurde als eerste bisschop ook zijn priesters naar de universiteit, haalde gepromoveerde krachten naar Hageveld en Warmond. Alle verwachtingen, die men van hem had kon hij niet helemaal waarmaken, het was crisistijd, en de tweede wereldoorlog werd al voorbereid.
|
