Pausboodschap voor Wereldcommunicatiedag

DE HEILIGE STOEL

BOODSCHAP VAN ZIJNE HEILIGHEID PAUS FRANCISCUS
VOOR DE 59STE WERELDCOMMUNICATIEDAG

Deelt met zacht­moe­dig­heid de hoop die in uw hart leeft (vgl. 1 Petr. 3, 15-16)

Geliefde broe­ders en zusters,

In onze tijd, getekend door desin­for­ma­tie en polari­sa­tie, waarin een paar machts­cen­tra een massa aan ongeëvenaarde data en in­for­ma­tie controleren, richt ik mij tot u in het bewust­zijn hoe nood­za­ke­lijk- vandaag meer dan ooit - uw werk van jour­na­list en communicator is. Er is behoefte aan uw moe­dige inzet om per­soon­lijke en col­lec­tieve verant­woor­de­lijk­heid jegens de naaste centraal te zetten als het gaat om de com­mu­ni­ca­tie.

Denkend aan het Jubel­jaar dat wij dit jaar vieren als een periode van genade in deze moei­lijke tij­den, zou ik met deze Bood­schap u willen uit­no­di­gen om communicatoren van hoop te zijn en te beginnen met een vernieu­wing van uw werk en uw zen­ding over­een­koms­tig de geest van het evan­ge­lie.

De com­mu­ni­ca­tie ont­wa­penen

Maar al te vaak brengt com­mu­ni­ca­tie te­gen­woor­dig geen hoop voort, maar angst en wanhoop, vooroor­deel en rancune, fanatisme en zelfs haat. Te vaak versimpelt zij de wer­ke­lijk­heid om instinctieve reacties uit te lokken; zij gebruikt het woord als een zwaard; zij bedient zich­zelf van ver­keerde of kunst­ma­tig ver­vormde in­for­ma­tie om berichten te lanceren die erop gericht zijn de geesten te prikkelen, te provoceren, te kwetsen. Ik heb al meer­dere keren de nood­zaak bena­drukt om de com­mu­ni­ca­tie “te ont­wa­penen”, haar te zuiveren van agressivi­teit. De wer­ke­lijk­heid reduceren tot slogans brengt nooit goede vruchten voort. Wij zien allen hoe - van tele­vi­sietalkshows tot verbale oorlogen in de sociale media - het voor­beeld van competitie, tegen­stel­ling, wil tot macht en bezit, en manipulatie van de publieke opinie de over­hand dreigt te krijgen.

Er is nog een zorgwekkend ver­schijn­sel: wij zou­den het kunnen definiëren als dat van de “pro­gram­matische versprei­ding van aan­dacht” door middel van digitale systemen die door ons te profileren over­een­koms­tig de logica van de markt onze perceptie van de wer­ke­lijk­heid ver­an­de­ren. Zo gebeurt het dat wij, vaak onmach­tig, een soort ato­mise­ring van belangen meemaken, en dat ondermijnt uit­ein­delijk de grond­slagen van ons ge­meen­schap zijn, het vermogen om samen te werken voor een gemeen­schap­pe­lijk wel­zijn, naar elkaar te luis­te­ren, de argu­menten van de ander te begrijpen. Dan lijkt het zoeken van een “vijand” op wie men zich ver­baal kan storten, onontbeer­lijk om zich­zelf te beves­tigen. En wanneer de ander “vijand” wordt, wanneer zijn individuali­teit en waar­dig­heid uit beeld raken, om hem te bespotten en belache­lijk te maken, wordt ook de moge­lijk­heid om hoop voort te brengen min­der. Zoals Tonino Bello ons heeft geleerd, “vin­den” alle con­flic­ten “hun wor­tel in het vervagen van in­di­vi­duele gezichten”¹. Wij mogen ons niet over­ge­ven aan deze logica.

Hopen is in wer­ke­lijk­heid absoluut niet ge­mak­ke­lijk. Georges Bernanos zei dat “alleen zij hopen die de moed hebben gehad om te wanhopen aan de illusies en leugens waarin zij zeker­heid von­den en die zij ten onrechte verwar­den met hoop. [...] Hoop is een risico dat men moet nemen. Het is het risico van de risico’s”². Hoop is een verborgen, vast­hou­dende en gedul­dige deugd. Voor chris­te­nen is hoop echter geen optionele keuze, maar een onontbeer­lijke voor­waarde. Zoals Bene­dic­tus XVI in her­in­ne­ring bracht in zijn en­cy­cliek Spe salvi, is hoop geen passief opti­misme, integen­deel een “per­for­ma­tieve” deugd, dat wil zeggen, in staat het leven te ver­an­de­ren: “Zij die hoop hebben, leven anders; hun is nieuw leven ge­schon­ken” (nr. 2).

Met zacht­moe­dig­heid reken­schap geven van de hoop die in ons leeft

In de Eerste Brief van Petrus (3, 15-16) vin­den wij een bewon­de­rens­waar­dige synthese waarin hoop in ver­band wordt gebracht met ge­tui­ge­nis en chris­te­lijke com­mu­ni­ca­tie: “Heiligt in uw hart Christus als de Heer. Weest altijd bereid tot verantwoor­ding aan wie u reken­schap vraagt van de hoop die in u leeft. Maar verde­digt u met zacht­moe­dig­heid en gepaste eerbied.” Ik zou willen stil­staan bij drie bood­schappen die wij uit deze woor­den kunnen halen.

“Heiligt in uw hart Christus als de Heer”: de hoop van chris­te­nen heeft een gezicht, het gezicht van de verrezen Heer. Zijn belofte altijd bij ons te zijn door de Heilige Geest maakt het ons moge­lijk tegen elke hoop in te hopen en de verborgen kruimels van het goede te zien, ook wanneer alles verloren lijkt.

De tweede bood­schap vraagt van ons de bereid­heid om reken­schap te geven van de hoop die in ons leeft. Het is inte­res­sant om op te merken dat de apostel uitno­digt om “wie daar rom vraagt” reken­schap te geven. Chris­te­nen zijn niet vóór alles degenen die “praten” over God, maar degenen die de schoon­heid van zijn liefde, een nieuwe wijze van alles beleven, weer­spie­gelen. Het is een liefde die wordt beleefd om een vraag op te wekken en een ant­woord te eisen: waarom leven jullie zo? Waarom zijn jullie zo?

In de uitdruk­king van de heilige Petrus vin­den wij ten slotte een derde bood­schap: laat het ant­woord op deze vraag “met zacht­moe­dig­heid en gepaste eerbied” gegeven wor­den”. De com­mu­ni­ca­tie van chris­te­nen - maar ik zou ook zeggen com­mu­ni­ca­tie in het alge­meen - zou verweven moeten zijn met zacht­moe­dig­heid, nabij­heid: de stijl van tocht­ge­no­ten naar het voor­beeld van de grootste communicator aller tij­den, Jezus van Nazareth, die onderweg een gesprek had met de twee communicator leer­lin­gen van Emmaüs en hun hart deed bran­den door hoe Hij de gebeur­te­nissen in het licht van de Schriften verklaarde.

Daarom droom ik van een com­mu­ni­ca­tie die ons tot tocht­ge­no­ten weet te maken van zoveel broe­ders en zusters van ons om in hen opnieuw de hoop te ontsteken in deze moei­lijke tij­den. Een com­mu­ni­ca­tie die in staat is tot het hart te spreken, die geen harts­tochte­lijke reactie van afweer en woede opwekt, maar een hou­ding van open­heid en vriend­schap; een com­mu­ni­ca­tie die in staat is ook in de meest hope­loze omstan­dig­he­den in te zetten op schoon­heid en hoop en op het voort­bren­gen van toe­wij­ding, empathie, in­te­res­se voor de ander. Een com­mu­ni­ca­tie die ons helpt “de waar­dig­heid van ieder men­se­lijk leven te erkennen en samen de zorg op ons te nemen voor ons gemeen­schap­pe­lijk huis” (encycl. Dilexit nos, 217).

Ik droom van een com­mu­ni­ca­tie die geen illusies of angst verkoopt, maar in staat is redenen te geven om te hopen. Martin Luther King heeft gezegd: “Als ik iemand kan helpen, terwijl ik ver­der ga, als ik iemand met een woord of een lied kan opvrolijken ... dan zal mijn leven niet vergeefs geleefd zijn”³. Om dat te doen moeten wij genezen van de “ziekten” van gel­dings­drang en zelf­ge­richt­heid, het risico vermij­den van zich­zelf graag horen praten: een goede communicator zorgt ervoor dat wie hoort, luistert of kijkt deel­ge­noot kan zijn, nabij kan zijn, het beste deel van zich­zelf kan vin­den en met deze hou­ding kan binnen­gaan in de verhalen die wor­den ver­teld. Zo com­mu­ni­ce­ren helpt om “pelgrims van de hoop” te wor­den, zoals het motto van het Jubileum­jaar zegt.

Samen hopen

Hoop is altijd een gemeen­schap­pe­lijk project. Laten wij een ogen­blik denken aan de groots­heid van de bood­schap van dit genade­jaar: wij wor­den allen - wer­ke­lijk allen! - uit­ge­no­digd om opnieuw te beginnen, het God moge­lijk te maken ons opnieuw op te richten, om Hem ons te laten omarmen en overstelpen met barm­har­tig­heid. In dit alles zijn de per­soon­lijke en gemeen­schap­pe­lijke dimensies vervlochten. Wij gaan samen op weg, wij leggen met heel veel broe­ders en zusters de pelgrims­tocht af, wij gaan samen door de Heilige Deur.

Het Jubel­jaar heeft veel maat­schap­pe­lijke gevolgen. Denken wij bij­voor­beeld aan de bood­schap van barm­har­tig­heid en hoop voor wie in de ge­van­ge­nis zit, of aan de oproep tot nabij­heid en teder­heid jegens wie lijdt en leeft aan de ran­den van de samen­le­ving.Het Jubel­jaar herinnert ons eraan dat allen die bewerkers van vrede wor­den, “kin­de­ren van God genoemd zullen wor­den”(Mat. 5, 9). En zo stelt het ons open voor de hoop, wijst het ons op de vereiste van een aan­dach­tige, zacht­moe­dige, bespiegelende com­mu­ni­ca­tie die in staat is te wijzen op de wegen voor dialoog. Ik moe­dig u daarom aan om de vele verhalen van het goede tussen de regels van het nieuws door te ont­dek­ken en te ver­tellen, in navol­ging van de goud­zoe­kers, die op zoek naar het minuscule goud­klompje het zand on­ver­moei­baar ziften. Het is mooi deze zaden van hoop te vin­den en ze bekend te maken. Het helpt de wereld een beetje min­der doof te zijn voor de kreet van de minsten, een beetje min­der on­ver­schil­lig, een beetje min­der gesloten. Weet altijd de vonken van het goede te vin­den die het ons moge­lijk maken te hopen. Deze com­mu­ni­ca­tie kan helpen om ge­meen­schap tot stand te brengen, ons min­der een­zaam te laten voelen, opnieuw het belang van het samen op weg zijn te ont­dek­ken.

Het hart niet vergeten

Geliefde broe­ders en zusters, ten overstaan van de duizelingwekkende verove­ringen van de techniek nodig ik u uit om zorg te dragen voor uw hart, dat wil zeggen uw inner­lijk leven. Wat betekent dit? Ik zal u enkele aan­wij­zingen geven.

Wees zacht­moe­dig en vergeet nooit het gezicht van de ander; spreek tot het hart van de vrouwen en de mannen ten dienste van wie u uw werk verricht.

Sta niet toe dat instinctieve reacties uw com­mu­ni­ca­tie lei­den. Zaai altijd hoop, ook wanneer het moei­lijk is, ook wanneer het iets kost, ook wanneer het geen vrucht lijkt te dragen.

Probeer een com­mu­ni­ca­tie in praktijk te brengen die de won­den van ons mens zijn weet te helen.

Geef ruimte aan het ver­trouwen van het hart dat het als een tere, maar sterke bloem niet bezwijkt onder de moei­lijk­he­den van het leven, maar ontluikt en groeit op de meest on­ver­wachte plaatsen: in de hoop van moe­ders die iedere dag bid­den om hun kin­de­ren weer te zien te­rug­ke­ren uit de loopgraven van een conflict; in de hoop van vaders die te mid­den van ontel­ba­re risico’s en weder­waar­dig­he­den op zoek naar een betere toe­komst migreren; in de hoop van kin­de­ren die ook te mid­den van de puinhopen van oorlogen en in de arme straten van de favellas erin slagen te spelen, glim­lachen en in het leven te geloven.

Getuig van een com­mu­ni­ca­tie die een cultuur van zorg­zaam­heid verspreidt, bruggen bouwt en de zicht­ba­re en onzicht­ba­re muren van onze tijd afbreekt.

Vertel verhalen die doordrenkt zijn van hoop door onze gemeen­schap­pe­lijke bestem­ming ter harte te nemen en samen de ge­schie­de­nis van onze toe­komst te schrijven.

Dat alles kunt u en kunnen wij doen met de genade van God die het Jubel­jaar ons in overvloed helpt ont­van­gen. Daarvoor bid ik en zegen ieder van u en uw werk.

Rome, Sint-Jan van Lateranen, 24 januari 2025, ge­dach­te­nis van de heilige Fran­cis­cus van Sales.

+ Fran­cis­cus

___________________
¹ “De vrede als zoeken naar het gezicht”, in Homilieën en ge­schrif­ten be­tref­fen­de de Veer­tig­da­gen­tijd, Molfetta 1994, 317.
² Georges Bernanos, La liberté, pour quoi faire? Parijs 1995; it. Vert. “A che serve questa libertà”, in Lo spirito europeo e il mondo delle macchine, Milaan 1972, 255-256.
³ Preek, The Drum Major Instinct, 4 februari 1968.

Vertaling: drs. H.M.G. Kretzers
indredactie: A. Kruse, MA
Copyright: Libreria Editrice Vaticana/SRKK