Woord van de bisschop

Homilie bij de bisschopswijding

Je wordt bis­schop in een fas­ci­ne­rende, maar ook dra­ma­tische tijd. Een tijd waarin de wereld worstelt om oplos­singen te vin­den voor immense econo­mische sociale en klimato­lo­gische problemen. Maar ze worstelt zon­der God.

Het geloof is in veel harten ver­dampt. De kerk ge­mar­gi­na­li­seerd. En toch, desondanks of mis­schien juist daarom, is haar stem gevraagd. Je zult snel genoeg merken dat wat je als bis­schop doet of zegt, nog steeds rele­vantie heeft voor veel mensen. Zeker als het wringt met het gevoelen van de tijd, is het al gauw voor­pa­ginanieuws. Zo margi­naal zijn we blijk­baar ook weer niet.

We merken het ook aan de trieste erfenis van het seksueel mis­bruik. Het verheugt me oprecht dat enkele slacht­of­fers, met wie we veel contact gehad hebben, hier vandaag aanwe­zig zijn. Omwille van hen gaat de Kerk terecht heel ver in het openleggen van zeven­tig jaar kerkge­schie­de­nis. We hopen dat uit dit pijn­lijk proces voor hen een zekere heling voort­komt en voor de Kerk zuive­ring. En al mag het soms wat onrecht­vaar­dig aanvoelen dat de samen­le­ving zich zoveel meer opwindt over mis­bruik in de Kerk dat vaak ver terug ligt dan over mis­bruik dat in onze dagen breed in de samen­le­ving voor­komt, toch moeten we dat ac­cep­teren. Bij velen zit er een oprechte teleur­stel­ling in dat juist de Kerk als morele instantie hier zozeer ver­zaakt heeft. In een tijd die nergens meer houvast lijkt te vin­den, verlangen velen, wellicht onbewust, toch ori­ën­ta­tie en rich­ting van de Kerk. Zo margi­naal zijn we ook hier blijk­baar niet. Het legt op ons een grote verant­woor­de­lijk­heid om verloren ver­trouwen terug te winnen.

Tege­lijk weten we als her­ders maar al te goed dat de Kerk altijd heilig en zon­dig tege­lijk is. De Heer werkt tenslotte niet met geesten of super­mensen, maar met gewone zwakke mensen om anderen naar God te brengen. Zo is het altijd geweest. Toen Jezus in het nauw raakte, bleef slechts één apostel trouw tot onder het kruis. Zijn naam was Johannes. Je bent naar hem vernoemd, en draagt zijn teken, de ade­laar, in je wapen. Het is passend. Zolang ik je ken heb ik je onwrik­ba­re geloof gezien, je liefde voor de Heer, en je be­schei­den­heid van natuur. Tegenstand, teleur­stel­ling of problemen zullen je niet snel van Christus losweken. En zij zullen er on­her­roe­pe­lijk komen. Christus vragen betekent ook zijn kruis willen dragen. Zeker in deze tijd is dat essentieel voor een her­der, die anderen in hun geloof moet sterken. Zeker voor een bis­schop. Dit is geen tijd van palm­tak­ken en toejuichingen.

Als de Heer zijn kerk aan Petrus toever­trouwt, vraagt Hij niet eerst naar zijn diploma’s of ambities, maar tast naar zijn geloof en zijn liefde. We hoor­den het in het evan­ge­lie. “Simon, zoon van Johannes, hebt ge Mij meer lief dan dezen Mij lief­heb­ben?” Wie het meest liefheeft, is het meest geschikt om her­der te zijn. Christus bouwt zijn Kerk ten diepste niet op men­se­lijke pres­ta­ties en capaci­teiten; niet op marke­tingstrategieën of organi­sa­tie­mo­dellen; zelfs niet primair op morele kracht en deugd­zaam­heid. Dat zien we bij Petrus zo goed, die het op beslissende momenten zo schrome­lijk laat afweten. Nee, Hij bouwt op mensen, die bouwen op Hem, die ondanks gebroken­heid en falen, van Hem alle heil en alle leven ver­wach­ten.

Ik heb het al eer­der gezegd: je bent geen christen, omdat je zoveel beter bent dan anderen - de eerste chris­te­nen wer­den gere­kru­teerd uit zon­daars, tolle­naars en publieke vrouwen - maar omdat je hoop ergens anders ligt; omdat je beseft dat je verlos­sing en ver­ge­ving nodig hebt, en die je in Christus gegeven wordt. Als her­ders staan we ook zelf onder het Woord, en hebben ook zelf ver­ge­ving nodig. Dat mogen mensen best weten. Onze taak is het om de Blijde Bood­schap onverkort te ver­kon­di­gen, en de Kerk van Christus op koers te hou­den van zijn wil en wet, maar tege­lijk om naast mensen te staan in hun worsteling naar groei in geloof en ver­volma­king van leven. Samen gaan we de weg naar de hemel. Zoals Au­gus­ti­nus het zo mooi zegt: "Voor u ben ik bis­schop, met u ben ik gelo­vi­ge." Met u stel ik al mijn hoop op de Christus, mijn God en mijn Redder.

Daarin is ons geloof uniek. We hebben een Ver­los­ser. Je hoeft het niet allemaal zelf te doen. In zijn kracht mag je steeds weer opstaan. In zijn liefde mag je steeds weer ver­ge­ving ont­van­gen. Met zijn Lichaam en Bloed mag je je ziel steeds weer voe­den. Daar­van ben jij, Jan, je diep bewust. Ik herinner me nog uit onze semi­na­rie­tijd dat ik kort na mijn aan­komst de beurt had om mis­die­naar te zijn. Ik was het nooit geweest en jarenlang vervreemd geweest van de kerk. Ik wist volstrekt niet wat te doen. Jij, en ook anderen, probeer­den mij met hef­tige gebaren en geroep op het juiste pad te krijgen. Overigens zon­der veel succes. Uit­ein­de­lijk heb ik alles maar in één keer naar het altaar gebracht, vanuit de gedacht: dan is het er maar. Inmiddels heb ik deze achterstand ingelopen, en delen we niet alleen de kennis van inhoud en vorm, maar ook de diepe eerbied voor dit grandioze sacra­ment van Gods aanwe­zig­heid onder de mensen. In je wapen heb je, evenals je voor­gan­ger, dan ook de afbeel­ding van de heilige hostie in het vuur opgeno­men. Een ver­wij­zing naar het Mirakel van Am­ster­dam waarin dit geloof beves­tigd wordt en God, daar­van ben ik overtuigd, zijn stempel op deze stad, ons bisdom, en ons land heeft gedrukt.

Christus laat ons zien wie God wer­ke­lijk is. Door zijn woor­den en zijn leven, zijn sterven en verrijzen. Zonder Hem kunnen Gods­beel­den verwrongen raken. We zien het bij fun­damentalis­tische islami­tische stro­mingen, die terreur plegen in de naam van God. Voor hen is God een soevereine heerser, die on­der­wer­ping vraagt, en de intieme chris­te­lijke omgang met God als ‘Abba, Vader’ blasfemie. Maar ook in het chris­ten­dom van onze tijd is er soms die nei­ging om die intieme omgang God te laten vallen, en Hem aan te spreken als ‘de Enige’ of ‘de Eeuwige’. Het is niet onjuist, maar doet geen recht aan de wijze waarop Hij gekend wil zijn, en zich geopen­baard heeft in zijn Drie-ene majes­teit als Vader, Zoon en Geest. Er is geen andere God dan Hij die zich in Christus heeft doen kennen en vlees gewor­den is. Als Filippus Jezus eens vraagt: Heer, toon ons de Vader!, dan ant­woordt Hij ver­won­derd: hoe kun je dat nu vragen, Filippus? Zolang ben Ik al bij jullie. "Wie Mij ziet, ziet de Vader. De Vader en Ik zijn één". Paus Johannes Paulus zei het ooit over Europa en de Kerk: "Zij zal trinitair zijn, of niet zijn."

Deze Drie-ene God, de mens gewor­den en ge­krui­sig­de Liefde, mogen wij aan de wereld brengen. Een God die ons bemint, meer dan ons hart kan bevatten. Een God die ons nabij is, door zijn Geest, in woord en sacra­ment, meer dan ons verstand kan bevroe­den. Jij hebt dat geloof van jongs af mee­ge­kre­gen en behou­den, Jan. Ik heb het ooit verloren en weer terug­ge­von­den, en beseft hoe­zeer het een onver­diende gave is. Ik herinner me een gesprek met een goede vriend, kort nadat ik tot geloof geko­men was. Hij geloofde niet, maar zon­der bitter­heid. Hij was een goed mens. We ver­baas­den ons over elkaar. Hij vroeg: "Hoe doe je dat ... geloven? Geloven in God en een gees­te­lij­ke wereld, in opstan­ding en eeuwig leven? Om over Kerk en sacra­ment nog maar te zwijgen”. Ik kon alleen maar stamelen dat het mij gegeven was als inner­lijke zeker­heid, en vroeg hem op mijn beurt: "Hoe doe je dat ... niet geloven?” Ook atheïsme is tenslotte een geloof. Ten diepste in zinloos­heid en onrecht­vaar­dig­heid. Zoals de filo­soof en atheïst Sartre ooit eer­lijk en con­se­quent schreef: “La vie c’est l’absurdité ... het leven is absurd”. Hoe kun je geloven in absurdi­teit? Dat voel ik als een kern­taak van iedere bis­schop, ja van de kerk über­haupt: voor mensen de weg banen naar God, met woord en sacra­ment, en door Hem ook naar elkaar. Soms kan er zoveel zijn dat de weg bij een mens naar God verspert: verwrongen Gods­beel­den, fouten van anderen, soms helaas ook van de kerk. Fouten van jezelf. Charles de Foucault ver­telt hoe hij met z’n twijfels en scepsis naar een pries­ter ging om hem daarover eens flink te onder­hou­den. Maar de pries­ter zei: belijd eerst maar eens je zon­den. Charles de Foucault schrijft dan hoe hij dat deed en toen hij opstond de meeste van z’n vragen waren verdwenen.

Jij hebt, Jan, grote gaven van hoofd en hart om zo her­der te zijn in deze tijd, en een lange erva­ring in het be­ge­lei­den van jonge mensen. Het zal je allemaal van pas komen in je nieuwe ambt. Maar de kern blijft toch Gods geloof en Gods ver­trouwen. Daarvoor heb je het woord van Maria als wapen­spreuk gekozen: “Doe maar wat Hij u zeggen zal ...” Zij sprak het op de bruiloft van Kana uit mededogen. De Heer wilde zich nog niet met een teken open­ba­ren - “Mijn tijd is nog niet geko­men”, zei Hij - maar Maria negeerde het gewoon en zette met haar on­be­grensd ver­trouwen en haar liefde voor de mensen, zijn god­de­lijke kracht in wer­king. Dat wil ze ook doen in ons leven en onze tijd. Wij delen die bij­zon­dere liefde voor Maria als Moeder van God en mensen, als Mede­ver­los­seres, Mid­de­la­res en Voor­spreek­ster. Het is een mooie dag om, zoals in Kana, haar ook vandaag te zeggen over Kerk en wereld: Moeder, zo velen hebben geen wijn meer ... ze hebben geen kracht meer, geen hoop, geen vreugde... Op haar voor­spraak zal de Heer won­de­ren doen, ook in onze tijd. Moge zij je in je nieuwe ambt behoe­den en bewaren. Amen.

10 de­cem­ber 2011, Homilie bij de wij­ding van mgr. dr. J.Hendriks tot bis­schop