Woord van de bisschop

Brexit

Eind au­gus­tus wordt het nieuws beheerst door de naderende Brexit. Londen en Brussel schuiven elkaar de zwarte piet toe. De onderhan­de­lin­gen zijn een pokerspel gewor­den. De Britse minister-presi­dent Boris Johnson speelt met bluf de ‘no deal’ kaart, in de hoop Brussel nerveus te maken en met een goede deal de EU te kunnen verlaten. De Britten willen er uit, maar wel in de vrij­handels­zone blijven.

Brussel wil dit niet toestaan. Het pokert ook, en speelt de alles of niets kaart. Uit de Poli­tieke Unie, dan ook uit de gemeen­schap­pe­lijke markt, en een buiten­grens tussen Ierland en Noord-Ierland. Dat willen de Ieren absoluut niet ac­cep­teren. Als die er komt dreigt opnieuw geweld. De gevolgen van een on­ge­or­dende Brexit zijn enorm, voor Ierland, Engeland, Wales en Schotland, maar ook voor Europa, en zeker voor Neder­land. Groot-Brit­tan­nië is onze tweede grootste handels­part­ner. We kunnen ons helemaal geen Brexit ver­oor­lo­ven. Veel Britten hebben een zeker heimwee naar het oude empire. Ze willen hun autonomie terug, met name over grenzen en migratie, maar onder­schatten te zeer de gevolgen na vijfig jaar vervlech­ting met de andere Europese lan­den, niet alleen econo­misch, maar ook op het gebied van vei­lig­heid, weten­schap, werk etc. Maar ook bij Brussel speelt ideo­lo­gie, naar mijn mening, een te grote rol. Het blijft zich opstellen als een soort ‘Verenigde Staten van Europa’, ook al is de meer­der­heid van de Europese bur­gers en naties daar nog lang niet aan toe is. Als Groot-Brit­tan­nië uit de EU treedt, maar wel toegang houdt tot de gemeen­schap­pe­lijke vrije markt, vreest men dat ook andere lan­den zullen volgen. Die vrees is be­grij­pe­lijk, maar ook rela­tief. De Oost-Europese lan­den gaan sowieso hun eigen weg. De Zuid-Europese lan­den hebben hun eigen grote problemen, en weinig op met Brussel. De Europese Centrale Bank houdt alles kunst­ma­tig bij elkaar door de geldpers flink aan te zetten. En niemand lijkt het proces te kunnen sturen. Frank­rijk werpt zich op, maar heeft te veel eigen belangen. Duits­land voelt zich uit his­to­rische gron­den verplicht tot maximale soli­da­ri­teit, en leunt tegen Frank­rijk aan.

Wat kan Neder­land doen?

Blijft over Neder­land. We zijn een van de op­rich­tings­lan­den, de vijfde grootste economie van Europa, netto­be­ta­ler, en uit­ein­delijk ook nog mede verant­woor­de­lijk voor het probleem in Noord-Ierland. Toen onze koning Willem III van Oranje in 1688 met een invasie de Engelse pro­tes­tan­ten te hulp kwam, stootte hij door tot in Noord-Ierland, en versloeg daar de katho­lie­ke Engelse koning, die ver­vol­gens naar Frank­rijk vluchtte. Een van de oor­zaken van het hui­dige grens­con­flict. Mijn hoop is dat Neder­land in Europa het ideo­lo­gisch denken doorbreekt, en prag­ma­tisch doorzet dat de Britten, zelfs bij een Brexit, in de gemeen­schap­pe­lijke markt kunnen blijven. Na­tuur­lijk moeten zij wel de Europese product­re­gu­le­ring ac­cep­teren. Daar is best een creatieve oplos­sing voor te vin­den. De andere risico’s moet Europa maar nemen. De Britten worstelen met felle polari­sa­tie en emoties onder de bevol­king. Het is onverant­woord om de bal alleen bij hen neer te leggen, en daar­mee econo­mische chaos en nieuw geweld in Noord-Ierland te riskeren. Europese eenwor­ding is een prach­tig project, maar je kunt het niet af­dwin­gen met sancties. Het moet gebaseerd zijn op vrije soli­da­ri­teit en gedeelde waar­den en normen. Daarover zou de interne Europese dialoog vooral moeten gaan, want daar ligt nog een veel fun­da­men­teler probleem. Daar­mee kom ik nu meer op ‘eigen’ terrein.

Een groter per­spec­tief

In mijn visie worstelt Europa vooral met zich­zelf en zijn iden­ti­teit. Deze werd eeuwen­lang, ja vrijwel vanaf de Romeinse tijd, verre­gaand bepaald door het chris­ten­dom. Nu dit gees­te­lijk fun­dament bij velen is weg­ge­vallen, zijn er eigen­lijk geen gemeen­schap­pe­lijke waar­den, normen en idealen meer. Velen trekken zich terug op hun privé-idealen, de carrière, het huis, de auto... Maar daar kan het hart van een mens niet van leven. Die kunnen een volk of ge­meen­schap niet dragen. Anderen zetten zich met ijver in voor sociale ge­rech­tig­heid, het klimaat, de de­mo­cra­tie etc. Maar ook die idealen hebben uit­ein­delijk een groter per­spec­tief nodig. De mens heeft een visie nodig op wie en wat hij is als mens, wat de oorsprong, doel en bestem­ming zijn van zijn leven, waar kracht, liefde, ver­ge­ving, hoop te vin­den is... Zonder een blik die ver­der reikt dan de grenzen van aarde en tijd, verschrompelt de mens, verkwijnt zijn morele kracht, en zakt hij weg in het hier en nu. “Waar het visioen verdwijnt, verwil­dert het volk”, zegt al de Schrift (zie Spreuken 29,18). Alleen vanuit het per­spec­tief van toe­komst en eeuwig­heid kan een mens boven zich­zelf uitstijgen, en zich vin­den zoals God hem of haar bedoeld heeft.

De ziel van Europa

Wat Europa weer nodig heeft is een ziel, een iden­ti­teit met gees­te­lij­ke spi­ri­tu­ele dimensie. Een volle­dig seculier en moreel neutraal Europa is een illusie. Het spi­ri­tu­ele vacuüm zal zich on­her­roe­pe­lijk weer vullen, met seculiere ideo­lo­gieën, met reli­gi­eus fun­da­men­ta­lisme of militant na­tio­na­lis­me. We zien het allemaal al gebeuren. Het chris­ten­dom is de mor­tel waar­mee het Europese Huis is gebouwd. Als de mor­tel vergaat, zal het huis instorten. Zonder de eerbied voor God, verdwijnt uit­ein­delijk ook de eerbied voor de mens, voor het leven, voor de natuur. Hier ligt een opdracht, niet alleen voor kerken en religies, maar ook voor de poli­tiek. In mijn ogen een opdracht om een klimaat te scheppen waarin geloof en idealen kunnen gedijen. Een klimaat waarin de eerbied voor het leven kan gedijen, vooral waar het bedreigd is, het ongeboren leven, het ge­han­di­capte leven, het schijn­baar onnutte leven. Een klimaat waarin de eerbied voor de waar­dig­heid van de mens kan gedijen, de verdrukte en ver­volgde mens, maar ook de mens in zijn licha­me­lijke in­te­gri­teit, en grenzen te stellen aan de schaam­teloos­heid die onze cultuur in haar greep houdt. Er zijn gelukkig tekenen van een herbe­zin­ning. Wellicht kan juist de poli­tieke en econo­mische crisis in Europa de ogen openen voor de waar­den die dit continent hebben groot gemaakt, en die het nog steeds nodig heeft.