Woord van de bisschop

Toen geloof nog heel gewoon was

Zoals veel 70-plussers ben ook ik nog opgegroeid in de nadagen van het Rijke Roomse Leven, ‘toen geloof nog heel gewoon was’. Het hele leven was door­trok­ken van geloof.

Als kind elke dag eerst naar de kerk, en dan naar school. ’s Avonds met het hele gezin op de knieën om de rozen­krans te bid­den. Voor het naar bed gaan een kus en een kruisje van pa en ma. Jezus, Maria en de engelen waren vaste gezellen in m’n kin­derleven. Ik was gelukkig en geborgen in die wereld. Ouderen in die tijd hebben mis­schien al iets gevoeld van de naderende crisis. Toen Johannes Paulus II als jonge pries­ter in de jaren ’50 ons land bezocht signaleerde hij al dat de Kerk wel groot en sterk was aan de buiten­kant, maar dat het inner­lijk leven begon te tanen. Sinds de jaren ’60 lijken de kerken in Neder­land en Europa als het ware gevangen in een neer­gaande spiraal van geloof en kerkgang.

Wat is er gebeurd? Theologen spreken o.a. van een ‘gesloten wereld­beeld’, dat de moderne mens gevangen houdt. In alle tij­den en culturen geloof­den mensen als van­zelf­spre­kend in een gees­te­lij­ke wer­ke­lijk­heid vóór en áchter alle dingen, en in een voort­be­staan na de dood. Met enorme inzet bouw­den ze hun tempels en piramides om de band tussen aarde en hemel te leggen, ook al ging dat gepaard met veel bijgeloof en verwrongen Gods­beel­den. In onze tijd lijkt die blikrich­ting radicaal verschoven, van de onzicht­ba­re naar de zicht­ba­re wer­ke­lijk­heid. Veel weten­schappers en filosofen van nu ontkennen keihard het bestaan van een gees­te­lij­ke reali­teit en zoeken oorsprong, zin en doel van het men­se­lijk leven volle­dig op deze aarde. Het woord van de Heer: “Maakt u op aarde geen vaste woon- en verblijf­plaats, uw vaderland is de hemel”, klinkt velen bijna wereldvreemd in de oren. Tenslotte zijn we allemaal ook kin­de­ren van onze tijd, en ademen die dominante tijdgeest in. Maar waar het besef van God en eeuwig leven vervaagt, is na­tuur­lijk ook iedere bodem voor geloof en kerk weg­ge­sla­gen. Veel moderne mensen ervaren zich niet meer als schepsel en kind van God, met een levens­op­dracht in de wereld gezet, maar veeleer als een geheel autonoom wezen.

Wat betekent dit alles voor ons Kerk zijn in deze tijd?

Aller­eerst denk ik dat we de chris­te­lijke visie op de mens krachti­ger moeten inbrengen in de dialoog met de wereld. De mens is geen autonoom wezen. Hij is een schepsel, met onein­dige liefde bemind, geschapen voor de eeuwig­heid, en bestemd om in liefde te leven met God en met de ander. Jezus gebruikt daarvoor het beeld van de wijnstok en de ranken. Zoals de rank van de wijnstok, zo zijn ook wij verbon­den met de god­de­lijke Bron waaruit alle licht, leven en liefde in ons stroomt. Als de kanalen naar Hem door de zonde verstopt raken of gekapt wor­den, sterft een mens inner­lijk af. Maar als een mens z’n grandioze roe­ping om als kind van God te leven wel aanvaardt, dan zal de Heer hem volop laten delen in alle vruchten van zijn Kruis en Opstan­ding. Kwaad en zon­den die hij oprecht berouwt en belijdt, zullen ver­ge­ven wor­den.

Hij zal beschermd wor­den tegen aan­val­len van de Boze. Inner­lijke vrede zal zijn deel zijn, en na dit leven on­ver­gan­ke­lijk leven en geluk in Gods eeuwig Vaderhuis. Geloof in Christus is geen spi­ri­tu­eel sausje over het leven; het is de weg naar verlos­sing, licht en leven, in tijd en eeuwig­heid. Ver­kon­di­ging in deze tijd zou, denk ik, dan ook meer profe­tisch moeten zijn, en oproepen tot gebed en omme­keer, in­di­vi­dueel en col­lec­tief.

Maar ook in onze kerk­orga­ni­sa­tie moet er iets ver­an­de­ren. Pa­ro­chies­truc­tu­ren zijn nog teveel geënt op het homogene massachris­ten­dom. Maar dat bestaat al lang niet meer. Het aantal gelo­vi­gen dat trouw de kerk bezoekt is klein gewor­den. Het aantal mensen dat zoekende is, zeer om­vang­rijk. Juist deze mensen vragen onze aan­dacht. De Vroege Kerk kende de cate­chu­me­nen, mensen die lid wil­den wor­den van de geloofs­ge­meen­schap. Ze mochten nog niet deel­ne­men aan de heilige eucha­ris­tie want dat vraagt volle­dige inwij­ding en geloof in de mysteries van Christus’ Lichaam en Bloed. Ze waren, soms jarenlang, op weg naar een volwassen geloof. Ook nu zijn veel mensen wel open voor geloof, maar hebben nog allerlei vragen en twijfels. Voor hen zijn eigen cateche­tische en medi­ta­tieve bij­een­komsten nodig, in het kerk­ge­bouw of daar­bui­ten. Evangeli­sa­tie kan ook zeer crea­tief zijn. In Italië is een con­gre­ga­tie gestart die cafés en pizza restaurants ex­ploi­teert, om tenminste in contact te komen met jonge mensen. Het is een oude traditie van de Kerk om zich in te zetten voor diaconale ini­tia­tie­ven, in onder­wijs, zieken- en armen­zorg, om zo recht te doen aan de liefde voor de naaste, en tege­lijk een basis te leggen voor latere evangeli­sa­tie. De Kerk moet er op uit, zegt de paus, naar mensen in de marge van de samen­le­ving, de mate­rië­le marge, maar ook de spi­ri­tu­ele. Pa­ro­chies doen al veel op dat gebied. Over wat we nog beter kunnen doen, daarover is ver­der overleg nodig.

Zal de Mensen­zoon bij zijn komst nog geloof op aarde vin­den?

Tot slot wil ik nog iets anders zeggen. Het zou naïef zijn te menen dat alles alleen van ons afhangt. Velen roepen om nieuwe ini­tia­tie­ven en PR campagnes. Anderen ver­wach­ten meer van verrui­ming inzake het celi­baat, de vrouw in het ambt, de seksuele moraal e.d., maar vergeten dat kerken die dat hebben meestal in een nog grotere crisis verkeren. Ook al zijn nieuwe acties zeker nodig, toch meen ik, ligt de kern van het probleem veel dieper.

Toen Jezus eens tegen zijn leer­lin­gen klaagde: “Zal de Mensen­zoon bij zijn komst nog geloof op aarde vin­den?”, doelde Hij niet op een tijd in de toe­komst waarin de PR van de Kerk tekort zou schieten, maar op een tijd waarin de mensen Hem en de Vader de rug zou­den toekeren, om een cultuur op te bouwen zon­der God. Ook de Boze, waar­schuwde Hij, zou hier de hand in hebben. Hij zou kilte ver­sprei­den tegen christen­heid en Kerk, de mensen hun eeuwige bestem­ming doen vergeten, en uit­ein­delijk aan­zet­ten tot ver­vol­ging. Dit is van alle eeuwen, maar heeft in onze tijd bizarre vormen aan­ge­no­men.

Paus Fran­cis­cus zei ooit in een homilie dat vele tekenen, die de heilige Schrift noemt als kenmerk van de laatste tij­den, in onze tijd zicht­baar lijken te wor­den. Ik zie deze crisis dan ook niet als een situatie die we met een paar ver­stan­dige maat­regelen of goede PR kunnen oplossen. Dat zou veel te naïef zijn. Toch heb ik hoop. Niet omdat wij het recept hebben, maar omdat de Heer zelf in en door alles heen werkt, en zelfs onze zwak­heid en ons falen gebruikt in zijn plannen. Ik ben er van overtuigd dat Hij bezig is Kerk en wereld te zuiveren, om een nieuwe toe­komst moge­lijk te maken. We zullen nog door veel strijd en stormen heen moeten, maar uit­ein­delijk zullen we Gods won­de­ren zien.