Bisdom komt tezamen voor Chrismamis

Woensdag 12 april • 19.30 uur • St. Bavokathedraal Haarlem

foto: Jan Jaap van Peperstraten

foto: Jan Jaap van Peperstraten

In een volle ka­the­draal wor­den ieder jaar op de woens­dag­avond voor Witte Donder­dag voor het hele bisdom de oliën gewijd. Naast dopelingen en vor­me­lin­gen komen ook ver­te­gen­woor­digers van alle pa­ro­chies en van ver­zor­gings­hui­zen en andere zorgin­stel­lingen, pas­to­raal­werk(st) ers, diakens en pries­ters naar deze vie­ring.

Het is voor velen een avond van ver­bon­den­heid met elkaar en het bisdom. Bis­schop Punt noemde het eer­der “het hoogte­punt in het leven van het bisdom”. Want op één avond in het jaar, vlak voor het Paas­tri­duüm, is de on­der­lin­ge ver­bon­den­heid van alle gelo­vi­gen in het bisdom zicht­baar aanwe­zig. Voor de pries­ters en diakens is deze vigilie­mis (avond voor een hoog­feest), die verbon­den is met Witte Donder­dag, ook een fees­te­lij­ke avond, omdat ze in deze plech­tig­heid hun wij­dings­be­lof­ten hernieuwen. En na­tuur­lijk van­wege de gezellige borrel nader­hand...

Vor­me­lin­gen uit alle windstreken

Niet alleen pries­ters komen in groten getale naar de ka­the­draal, het is een traditie gewor­den dat vor­me­lin­gen uit alle windstreken van het bisdom naar Haar­lem afreizen voor de olie­wij­ding. Dit jaar mogen de vor­me­lin­gen uit Hilversum en de KAN-pa­ro­chies ook meehelpen tij­dens de mis, met onder andere het aanreiken van de kruiken met olie, het voorlezen van een voor­bede of het lezen van de eerste lezing. “Het blijft ieder jaar weer een bij­zon­dere vie­ring”, ver­tellen Willeke en Marianne, bei­den vormsel­be­ge­lei­ders uit Nederhorst den Berg. “In deze vie­ring is zoveel te zien en te beleven. Allerlei symbolen en rituelen waarover we hebben ver­teld, zien de vor­me­lin­gen nu terug. En helemaal speciaal is het dat de olie wordt gewijd waar­mee de vor­me­lin­gen zelf zullen wor­den gevormd.” Vaak mogen de vor­me­lin­gen de heilige oliën mee terug­ne­men naar de pa­ro­chie. Zijn er geen vor­me­lin­gen, dan is er meestal wel een pa­ro­chi­aan die de flesjes meeneemt. Vaak wor­den de flesjes met heilige olie in de paas­nacht over­ge­dragen aan de voor­gan­ger in de vie­ring. “Dit is een uniek moment en zo mooi wanneer de vor­me­lin­gen in de paas­nacht de olie naar voren komen brengen”, ver­telt diaken Bert van Wilgen­burg, die wegens zijn naderende pensione­ring dit jaar voor het laatst met de vor­me­lin­gen naar Haar­lem afreist. “Het is fijn om te zien dat ze er zijn. Ie­der­een in de kerk ziet dat het geloof doorgaat.”

Drie oliën

Dit laat gelijk de ver­bon­den­heid zien tussen de olie­wij­ding en het Paas­tri­duüm. Nog weleens komt de opmer­king: waarom moet dit allemaal in die week voor Pasen gebeuren wanneer ie­der­een toch al zo druk is? Voor het ant­woord moeten we terug in de tijd. Het is een aloude traditie dat er in de Paas­nacht wordt gedoopt. Voor de doop is naast water ook olie nodig om de dopeling te zalven. Om iedere pa­ro­chie van heilige olie te voor­zien, is ervoor gekozen om die in de ochtend van Witte Donder­dag of de avond ervoor te wij­den. Het wij­den van de heilige oliën is name­lijk voorbe­hou­den aan de bis­schop. Op één avond wor­den drie oliën gewijd voor het gehele jaar. Deze olie­wij­ding wordt ook wel de chrisma­mis genoemd. De naam wordt ontleend aan het chrisma, de olie die onder meer wordt gebruikt voor de zal­ving bij de sacra­menten van doopsel, vormsel en de wij­ding tot pries­ter en bis­schop. Zoals de naam van deze geparfumeerde olie al zegt, ver­wijst het chrisma direct naar Christus zelf, die de gezalfde van God is. Daar­naast vin­den tij­dens de chrisma­mis twee andere ze­ge­ningen plaats. Dat is de ze­ge­ning van de olie voor de geloofs­leer­lingen, waar­mee de vol­was­se­nen tij­dens hun voor­be­rei­ding op het doopsel wor­den gezalfd. Ook wordt de ze­ge­ning uit­ge­spro­ken over de ziekenolie, bestemd voor de zie­ken­zal­ving. In totaal krijgen alle pa­ro­chies drie kleine flesjes mee: van iedere olie één.

Bij­zon­dere momenten

Tijdens de chrisma­mis zijn er twee momenten die altijd veel indruk maken. Na de preek verzamelen alle pries­ters en diakens zich voor het hernieuwen van hun wij­dings­be­lof­ten. Mis­schien wel een beeldbepalend moment waarop de on­der­lin­ge ver­bon­den­heid zicht­baar wordt. Daarna volgt een toelich­ting op de olie­wij­ding. Ver­vol­gens komen de vor­me­lin­gen naar voren in een pro­ces­sie met grote kannen, en bie­den de oliën aan. De kannen wor­den neer­ge­zet en dan gebeurt er schijn­baar niets.

Er wordt gezon­gen in een soort mantra – korte namen en een ge­za­men­lijk ant­woord. Het is een litanie van heiligen die ieder jaar wordt gezon­gen. Soms zie je even een blijk van herken­ning als een bekende naam van een heilige wordt genoemd. “Hé, Martinus, zo heet de kerk in Ankeveen ook”, fluisterde een vor­me­ling eens verrast. Maar ook exo­tische namen passeren de revue. De heiligen wor­den in stelling gebracht om de olie voor het vormsel extra krach­tig te maken. Dan volgt de ze­ge­ning van de oliën. Voor iedere olie is een eigen zegen­ge­bed. Die van de olie voor de zieken en de geloofs­leer­lingen zijn kort, terwijl de wij­ding van het chrisma wel twee pagina’s in het mis­boekje beslaat. Na deze wij­dings­cere­mo­nie gaan de kannen in pro­ces­sie naar achter in de ka­the­draal; de olie wordt in kleine flesjes gedaan en na de vie­ring uitge­deeld.

Selfie

Tot slot is het voor de vor­me­lin­gen achter in de ka­the­draal wachten op twee dingen. Aller­eerst na­tuur­lijk het doosje met de heilige oliën. En daarna: een selfie met de bis­schop of de hulp­bis­schop. Voor diaken Bert is dit de laatste chrisma­mis met de vor­me­lin­gen. Maar de traditie van de olie­wij­ding in aanwe­zig­heid van de vor­me­lin­gen gaat ook na zijn pensione­ring ver­der. Een traditie die waarde­vol is en blijft. Een fijne gedachte! “Nu we de olie hebben, zijn we er klaar voor”, zei een van de ouders die eens meere­den. En dan gaat ieder weer terug naar zijn eigen pa­ro­chie. Auto’s starten, mensen ver­trek­ken en de olie verspreidt zich lang­zaam over het bisdom.

Maurice Lagemaat

(dit artikel komt uit editie Pasen van Samen Kerk)