Sint Hildegard en haar goddelijke muziek
De laatste jaren is er veel aandacht voor Hildegard van Bingen (1098-1179), niet in de laatste plaats vanwege de film ‘De beentjes van Sint Hildegard’ (2020) of de pauselijke erkenning als Kerklerares in 2012. Deze middeleeuwse abdis was een veelzijdige vrouw.
Hildegard van Bingen. Haar naam klinkt niet alleen voor ons mensen van de eenentwintigste eeuw bekend. In haar eigen tijd, de twaalfde eeuw, was zij in kringen rond de paus en in haar thuisland langs de Rijn ook een bekendheid. Hildegard heeft in haar lange leven - zij is 81 jaar geworden - boeken geschreven over haar visioenen, maar ook over hoe je het beste met voeding kon omgaan en wat je wel en niet moet eten als je aan aandoeningen lijdt. Een vorm van geneeskunde zouden wij nu zeggen.
Daarnaast was zij met een groep vrouwen uit het dubbelklooster (een mannendeel en een deel voor vrouwen in slot) van de Disibodenberg vertrokken om een eigen plek te stichten: waar de Nahe de Rijn in stroomt bij Bingen, stichtte zij een tweede klooster, aan de overkant van de Rijn in Eibingen.
Brieven en preken
Alsof dat nog niet genoeg was, schreef zij eindeloze brieven aan mensen die haar om raad vroegen, maar ook politieke en religieuze hoogwaardigheidsbekleders konden gevraagd en ongevraagd op haar mening rekenen.
Van paus Eugenius III had Hildegard toestemming gekregen om in het openbaar, dus buiten de muren van haar kloosters, te spreken over geloof en geloofszaken. Dat was iets ongekends voor een vrouw van haar tijd. Ook al was zij abdis van haar kloosters en had zij als volgeling van de Regel van Benedictus belooft zo veel mogelijk op één plek te blijven, toch ging zij met enige regelmaat op pad om met anderen over God en religieuze zaken te praten. In de grotere steden rond haar, zoals Mainz, heeft zij zeer waarschijnlijk publiekelijk aan verkondiging gedaan.
Als muziek in de oren
Lezersreis naar Hildegard van Bingen
SamenKerk maakt een zesdaagse reis van 15 t/m 20 september naar ‘de beentjes van Sint Hildegard’. We bezoeken belangrijke plekken uit haar leven. Op 17 september vieren we het feest met de zusters in het door haar gestichte klooster. We maken ook een reisje langs de Rijn en bezoeken de Loreley en sluiten de reis af in Mariaoord Kevelaer. Half april is meer bekend over dit reisaanbod (programma en kosten). Heeft u interesse, download de flyer of mail SamenKerk zodat u de brochure direct krijgt toegestuurd
Schrijven, verkondigen, kloosters stichten én runnen, religieuze als politieke leiders haar ideeën meegeven, het was slechts een deel van waar Hildegard zich allemaal mee bezig hield. Door haar visioenen stroomde er niet alleen woorden door Hildegards hoofd. Alles wat zij ‘schouwde’ (zo noemde Hildegard dat wat ze zag in de visioenen), zette ze ook om in creatieve vormen. Hildegard schreef een muziekstuk, wat wij nu een opera zouden noemen, een verhaal geheel verteld op muziek. Ze schreef ook poëzie, die zij eveneens op muziek zette. Met de woorden en de klanken wilde ze anderen helpen om zich ook te verbinden met het goddelijke, wat Hildegard in haar visoenen schouwde.
Wij noemen Hildegard een componiste en zelfs een van de eerste vrouwelijke componisten ooit. Natuurlijk waren er ook andere muzikale vrouwen vóór en na Hildegard, maar van hen zijn of geen muziekstukken bewaard gebleven of zij zijn niet toegeschreven aan een vrouwelijke componist, waardoor hun werk of naam vergeten is geraakt. Hildegard is daarmee ook hierin een uitzondering. Haar werk in bewaard gebleven en is onder haar eigen naam bekend geworden en doorgegeven. Eerst in haar eigen kloosters, later ook daarbuiten.
Groot muzikaal bereik
De teksten van Hildegard zitten vol beeldspraak, zoals we die ook uit de visioenen kennen. In onze oren kan dat wat omslachtig klinken, maar voor Hildegard was het belangrijk om het goddelijk onnoembare toch te proberen te benoemen.
De muziek die Hildegard goed kende, was het Gregoriaans. Zo componeerde zij ook haar muziek, die zij bijvoorbeeld tijdens het getijdengebed liet zingen. Dat zal niet altijd makkelijk geweest zijn voor de vrouwen in haar kloosters, want Hildegard had de muzikale gewoonte om een heel groot stembereik te gebruiken. Iemand die haar muziek wil zingen, moet - letterlijk - veel noten op haar zang hebben. Veel verschillende toonladders, van laag tot hoog. Dat vraagt scholing en vooral veel oefenen. Niet alle vrouwen zullen de toch wel veeleisende en soms moeilijke muziek van Hildegard hebben kunnen zingen.
Tekst en melodie
De meeste Gregoriaanse gezangen hadden Bijbelse teksten in het Latijn als uitgangspunt. Er werden niet zomaar nieuwe teksten op muziek gezet. Hildegard maakte daarentegen nieuwe teksten, met religieuze inhoud en zeker ook Bijbelse verwijzingen. Het waren geen letterlijke citaten, wat tot dan toe wel de standaard was.
Gregoriaans zingen heeft als kenmerk dat het een vaste, eenstemmige melodie heeft. Je zou kunnen zeggen dat die altijd op dezelfde vloeiende manier ‘beweegt’. Dat is geen willekeur, de muziek staat in dienst van de woorden, van de betekenis van de tekst. Het verloop van de melodie kan zo de betekenis van de tekst versterken en woorden oplichten, die belangrijk worden geacht. De melodie lijkt zich steeds omhoog te bewegen, waar de klank een volheid bereikt die verwijst naar de goddelijke inhoud. De muziek verwijst naar en vereert God, zouden we kunnen zeggen.
Muziek ter ere Gods
Dit principe hanteert Hildegard ook. Haar muziek verwijst naar en vereert God. De melodie moet helpen om in klank ook het goddelijke dichterbij te brengen, of om het menselijke te overstijgen. De hymnes en de lofzangen van Hildegard zijn gericht in woord en klank op God. Ze benadrukt woorden die zij belangrijk vindt door lettergrepen van veel noten te voorzien. Die noten bewegen in een vloeiende lijn.
Bij muziek ging het niet om het genieten (zoals wij muziek ervaren), neen, het was een loflied op God. In het dagelijkse gebedsleven van de kloosters wordt veel gezongen, vooral psalmen. Door deze te zingen worden de woorden kracht bijgezet om zich zo te concentreren op de betekenis ervan.
Loven, eren en verbinden, dat is wat de muziek in het koorgebed moet doen en dat is wat Hildegard heeft geprobeerd te bereiken met haar manier van klanken en woorden samenvoegen.
Hildegard heeft ooit eens gezegd dat ook haar teksten en muziek niet van haar zelf kwamen, maar dat de bron het ‘Levende Licht’ was, dat engelen het haar aanreikten. Zij was slechts ‘de bazuin van het Levende Licht’.
Naar muziek van Hildegard luisteren
Er zijn op Youtube vele muziekvertolkingen te vinden van muziek die Hildevard van Bingen heeft gecomponeerd. Hieronder hebben we er een paar geselecteerd.
De Spiritu Sancto
O ignis Spiritus paracliti
Caritas abundant in Omnia
Gerelateerde nieuwsberichten | ||
| vrijdag, 21 juni 2024 | Lezersreis naar Hildegard van Bingen | |
| donderdag, 20 juni 2024 | Sint Hildegard | |
| maandag, 27 mei 2024 | De erfenis van Hildegard  | |
| dinsdag, 14 mei 2024 | Hildegard van Bingen |
