Dierendag in de kathedraal

Pa­ro­chies en kerken zijn erf­goed- en schatbe­waar­ders. De gebouwen zijn in een bepaalde stijl opge­trok­ken. In iedere kerk zijn er kunst­schatten: van een glas-in-loodraam tot een heiligen­beeld, van li­tur­gische voorwerpen tot aan kunst met een grote K. SamenKerk opent voor u een klein kiertje van deze schat­ka­mer.

Het schep­pings­ver­haal in Genesis ver­telt hoe God op de vijfde dag de vissen in het water, de vogels in de lucht en de dieren op aarde schiep. Het is sinds de vroege Mid­del­eeuwen door kunste­naars vaak gebruikt om een chris­te­lijke bood­schap over te brengen.

In de Sint-Bavo­kathe­draal in Haar­lem zijn ook veel dieren aanwe­zig. In het nieuwste kunst­werk (een mozaïek boven het hoofdpor­taal van Gijs Frieling) draagt de Goede Herder een verloren schaap op zijn sch­ou­ders.

In een ander werk van Frieling, de bran­dende braambos, zien we Mozes met zijn kudde, die uit schapen en geiten bestaat. Vrij nieuw zijn de glas-in-loodramen naar ontwerp van Jan Dibbets met de symbolen van de evan­ge­lis­ten Marcus, Lucas en Johannes (resp. een leeuw, een os en een ade­laar). Niet goed zicht­baar maar wel te bewon­de­ren voor wie naar boven klimt naar het orgelbalkon, een aantal fraai uit hout gesne­den dierenkoppen op de balustrades, ont­wor­pen door de architect van de kerk, Joseph Cuypers. We zien onder andere een olifant met een lange slurf, een uil, een ezel en een ram. Kortom, zoveel, dat we ons hier moeten beperken.

Bij het betre­den van de kerk valt die aanwe­zig­heid van dieren mis­schien niet meteen op. Daarom wor­den er hier­on­der een aantal heel bij­zon­dere dieren uitgelicht.

Slak en slangen

Het monu­mentale koperen koorhek is in 1909-1911 ont­wor­pen en uitge­voerd door beroemde edelsmid Jan Brom. Voor het ontwerp vroeg bis­schop Au­gus­ti­nus Callier Brom een ontwerp te maken dat op sym­bo­li­sche wijze het gebed ‘dat als wierook voor de troon van God opstijgt’ (Psalm 141,2) ver­beeldt. In het ontwerp heeft de edelsmid Exodus 30,34-36 als in­spi­ra­tie­bron gebruikt. We zien twee mirre­bo­men - waar wierook uit gewonnen wordt - met vertak­kingen en fijne blaadjes aan de uit­ein­den. Daartussen zijn bloemen van de galbanum geplaatst, waar­mee hars wordt gemaakt. De takken zijn met elkaar verbon­den door kronkelende slangen, die het Kwaad ver­beel­den. Ze vluchten als het ware voor de wierook en dus de gebe­den van de gelo­vi­gen. Tussen de takken en bla­de­ren kruipt hier en daar een onyxslak omhoog. Deze slak ver­wijst naar de tekst in Exodus 30,34: God reikt Mozes een recept aan voor aange­naam geurend reuk­werk.

Draken

In de Sacra­ments­ka­pel zijn centraal in het koperen hek en in het deurtje van de communie­bank twee met elkaar vervlochten draken ver­werkt door Jan Brom. De draken verliezen hun kracht door het aanschouwen van het kruis en storten als het ware ter aarde. Draken komen ook voor in de grote kande­laars, die Brom ontwierp voor het hoogaltaar. De poten daar­van bestaan uit draakjes die niet tegen het licht kunnen en wegvluchten. Het licht van Christus overwint!

Ingrid Henkemans

Bestiaria

Gedeelte uit het Aberdeenbestiarium uit de twaalfde eeuw

Vanaf de der­tien­de eeuw kwamen bestiaria steeds meer in zwang. In deze boeken wer­den veelvoor­ko­mende en exo­tische dieren, maar ook fabeldieren, planten en stenen be­schre­ven. Hun eigen­schappen wer­den opgesomd, vaak gecom­bi­neerd met een moraliserende bood­schap.

Zo werd in derge­lijke boeken over de leeuw ge­schre­ven dat hij met zijn staart zijn sporen uitwist net zoals Christus zijn god­de­lijke natuur voor de joden verborg hield. En dat een leeuw een dood­ge­bo­ren jong baart en het tot leven likt, dacht men, net als Christus, die de mens opwekt tot het eeuwig leven. En men dacht ook dat een leeuw met zijn ogen open sliep, net zoals Christus de kruis­dood overwonnen heeft en zijn ogen weer opende.

In onze tijd wor­den aan dieren na­tuur­lijk niet meer dit soort eigen­schappen toegedicht. Wél wor­den ze nog altijd gebruikt om een sym­bo­li­sche bete­ke­nis of moraal over het voetlicht te brengen. Dat is ook het geval in de Sint-Bavo­kathe­draal.