We horen het de engelen zingen in het kerstevangelie: “Eer aan God in den hoge en vrede op aarde onder de mensen in wie Hij welbehagen heeft” (Lc. 2,14).
Maar is die vrede in meer dan tweeduizend jaar eigenlijk wel dichterbij gekomen? En hoe komt het toch dat we er niet in slagen de vrede op aarde te bereiken? Is dat de schuld van God?
De twintigste eeuw werd gekenmerkt door een veelheid aan goddeloze regimes, die op grote schaal mensen hebben uitgemoord. We denken aan de Shoah, de jodenvervolging door de nazi’s en de nazivervolging van andere groepen, zoals zigeuners en homoseksuelen, aan de nog grotere aantallen slachtoffers van het Stalinregime en de massale slachtingen onder de dictatuur van Pol Pot (Cambodja); maar de eeuw begon al met een volkerenmoord in Duits-Zuidwest-Afrika en de Armeense genocide.
Is religie de schuld?
Velen geven godsdienst en religie de schuld van geweld en oorlogen. Daar kan wel iets van waar zijn, maar goddeloosheid zal niet de oplossing zijn, dat heeft de vorige eeuw ons geleerd. Ik ben dankbaar voor de inzet van paus Franciscus voor de broederschap van alle mensen en een vredelievend karakter van alle godsdiensten.
De vrede bedreigd
Op dit moment wordt de vrede in de wereld eveneens bedreigd: door een onzichtbare vijand - muterende virussen zaaien wereldwijd ziekte en dood; door een ongekend hoog aantal vluchtelingen: 82,4 miljoen mensen zijn, aldus cijfers van de VN-vluchtelingenorganisatie, op de vlucht voor oorlog en geweld; door klimaatverandering, die het voortbestaan van mens en dier bedreigt en gerelateerd is aan het consumptiegedrag van de rijke landen. De hand van de mens is ook hierin onmiskenbaar aanwezig.
De hand van de mens
Hoe komt het toch dat we geen halt weten toe te roepen aan de toenemende bedreigingen van de vrede? Als we het lijstje van treurige feiten overzien, kunnen we niet anders dan erkennen dat mensen en menselijk gedrag er een enorme rol in hebben gespeeld. Is het juist de schuld bij God neerleggen, die ons geschapen heeft met een vrije wil en verantwoordelijkheid? Het zijn mensen die steeds weer hebben gekozen voor een verkeerd begrepen eigenbelang! Helaas is die mensheid er niet in geslaagd de bedreigingen op wereldschaal aan te pakken. Maar de problemen komen steeds dichterbij: de vluchtelingencrisis, de klimaatcrisis en de pandemie zijn niet meer ‘ver van ons bed’.
Het kerstverhaal actueel
“De grootheid van Maria en Jozef bestaat erin dat zij, ondanks de onzekerheid van hun bestaan, op God bleven vertrouwen”
Het kerstverhaal blijft in deze situatie onverminderd actueel. Misschien moet ik wel zeggen dat het meer actueel is dan ooit. Het evangelie volgens Lucas gaat over een jong paar, dat een kindje gaat krijgen: Maria verwacht haar zoon, Jezus Christus, Gods Zoon, de Verlosser van de wereld. Het verhaal van zijn geboorte begint met de onzekerheid van het menselijk bestaan: Maria en Jozef moeten op reis om zich, op bevel van de keizer, te laten inschrijven. Het is een lange tocht en niet zonder gevaar. Eenmaal op hun bestemming aangekomen, lukt het Maria en Jozef niet om een herberg te vinden, waar ze kunnen overnachten. Er is voor hen geen plaats.
Ik zal met u zijn
De nood van de hoogzwangere moeder en haar man, die niet weten hoe het zal aflopen en waar ze terecht kunnen, is een menselijke ervaring van onzekerheid en je overgeleverd voelen aan een situatie, die we in de tijd van deze pandemie gemakkelijker kunnen herkennen. Wat zal er gebeuren? Waar gaat het naar toe? Veel is onzeker. De grootheid van dit paar, van Maria en Jozef, bestaat erin dat zij de onzekerheid van hun bestaan hebben aanvaard en op God bleven vertrouwen. Zij vonden innerlijke rust in de betekenis van de naam van God, die luidt: Ik zal met u zijn.
Het lot van de armen
Het Kind kwam ter wereld in een plaats voor dieren, er was voor hen geen plaats in de herberg. Rondtrekkende herders, mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats, waren de eerste bezoekers. De ouders moesten vluchten voor een moordlustige despoot. Zo deelden Maria en Jozef met het kind het lot van de vluchteling en de armen voor wie in deze wereld geen plaats is.
Vijf over twaalf
In 1967 deed de heilige paus Paulus VI in zijn encycliek Populorum Progressio al een oproep tot wereldwijde solidariteit om de ontwikkelingslanden te helpen zich te ontwikkelen. “Ontwikkeling is de nieuwe naam voor vrede” (n. 76), schreef hij toen. De heilige paus Johannes Paulus II herhaalde die oproep tot solidariteit in een nieuwe encycliek, twintig jaar later (Sollicitudo rei socialis, 1987). Helaas zijn we er weer vijfendertig jaar later nog steeds niet in geslaagd ontwikkeling en welvaart eerlijk te verdelen en lijken goddeloosheid en ik-gerichtheid eerder toe te nemen. Dit is zich nu tegen ons aan het keren. Het is vijf over twaalf.
Eer aan God en vrede
Wat mij betreft zou de conclusie moeten zijn dat we de boodschap van het evangelie en van de sociale leer van de Kerk, die op dit evangelie is gestoeld, meer en breder moeten laten klinken, gepaard aan inzet voor sociale rechtvaardigheid: “Eer aan God in den hoge en vrede op aarde...”. God dienen en de naaste, het eerste en tweede gebod zijn één. Als de Ander en de anderen niet binnen onze horizon vallen, gaat er iets mis.
Van harte wens ik U allen ondanks de moeilijke situatie van de pandemie een zalig Kerstmis toe, dat de vreugde om de geboorte van onze Heiland en Verlosser ook uw hart mag vervullen!
