Kerk is in dubbele crisis

Aan de gelo­vi­gen van het bisdom Haar­lem-Am­ster­dam

Broe­ders en zusters,

De kwestie Obdam heeft de afgelopen week veel beroe­ring veroor­zaakt. Tot mijn verba­zing is er een hele mediahype uit voortge­ko­men. U heeft er recht op om van mij hierover een per­soon­lijk woord te horen.

De pa­ro­chie had het inter­na­tio­naal persagent­schap ‘Associated Press’ toestem­ming gegeven om opnames te maken van de zgn. ‘Oranje­mis’ op zon­dag 11 juli j.l. in de paro­chie­kerk van Obdam. De beel­den hier­van hebben zowel in binnen- als bui­ten­land grote ophef veroor­zaakt. Mijn dis­ci­pli­naire reactie heeft felle protesten, maar ook adhesie opge­roe­pen. Door alle emotie begrijpen velen niet goed meer wat er precies aan de hand is, van­daar deze brief.

De tij­de­lijke schor­sing die ik pastoor Vlaar heb opgelegd (hij is niet uit zijn ambt gezet, zoals hier en daar beweerd wordt), heeft uiter­aard tot soli­da­ri­teitsacties van de pa­ro­chi­anen geleid. Ik heb daar alle begrip voor. Mensen nemen het spon­taan op voor hun pastoor, die zij kennen als een ijverig pries­ter met hart voor de mensen. Zo ken ik hem ook. In het schor­sing­be­richt heb ik dan ook ge­schre­ven dat de waar­de­ring voor zijn pas­to­rale ijver en inzet niet ter dis­cus­sie staat.

Maar daar gaat het hier ook niet om. Hier is de hei­lig­heid van de eucha­ris­tie in het geding.

Al eer­der heb ik de pastoor gewaar­schuwd de vie­ring van de eucha­ris­tie niet te vermengen met profane zaken en hij heeft beloofd zich daaraan te zullen hou­den.

Na­tuur­lijk kan ik mij voor­stel­len dat een pa­ro­chie het ‘Oranje­ge­voel’ gebruikt om ook in de eigen ge­meen­schap saam­ho­rig­heid te beleven. Een eve­ne­ment op het kerk­plein of in de pa­ro­chie­zaal is geen probleem. Een oranje vlag in de kerk ook niet. Het inspelen op de actuali­teit in preek of voor­bede evenmin. Ook zelf heb ik meer­dere keren eve­ne­menten (een wieler­wed­strijd, autoraces, zeil­tocht) gebruikt als platform om de Blijde Bood­schap uit te dragen. Maar een eucha­ris­tie­vie­ring onder­ge­schikt maken aan voetbal gaat te ver en is een profani­sa­tie van wat de kerk heilig is. Want het gaat niet alleen om een oranje kazuifel.

In Obdam stond er ook een goal op het altaar. De mis begon met een fluitsig­naal en een aftrap, de schuldbelij­denis ging over een scheids­rechter en het evan­ge­lie was ver­vangen door een ode op het oranje­ge­voel. Een aantal centrale teksten waren her­schre­ven in voetbaltermen en bij het communie-uitreiken wer­den profane lie­de­ren gezon­gen. Dan wordt God in plaats van hoofd­zaak, bij­zaak en dat kan niet de bedoeling zijn. De pastoor ziet zelf ook in dat hij zich wellicht te veel heeft laten lei­den door men­se­lijk opzicht. Eerlijk gezegd heeft het mij zeer ver­baasd en teleur­ge­steld dat de gelo­vi­gen niet spon­taan aanvoelen dat zoiets te ver gaat.

Ik denk dat we hier te maken hebben met een bre­der feno­meen, dat Obdam overstijgt.

Het klinkt mis­schien hard, maar het tekent voor mij hoe­zeer het besef van Gods aanwe­zig­heid in de ere­dienst, de eerbied dus voor het heilige, in onze Neder­landse katho­lie­ke kerk is verzwakt. We lijken niet veel ver­der meer te komen dan gevoelens van ‘gezellig en leuk’. Onze Kerk is in een dubbele crisis. Een morele crisis, waar­van het kin­der­mis­bruik in het verle­den het zwaarste weegt, en waar­van we ons oprecht proberen te zuiveren. Hier zijn inmiddels al forse maat­regelen in geno­men.

Maar er is ook sprake van een geloofs­cri­sis, die het zicht op wezen­lijke geloofs­waar­he­den vertroebelt. De wer­ke­lijke Aanwe­zig­heid van de verrezen Heer in heel zijn god­de­lijke Majes­teit in de heilige Eucha­ris­tie en Communie is hier één van. Alle ere­dienst moet gericht zijn op de aanbid­ding van Hem en de vereni­ging met Hem, en door Hem ook met elkaar. Daaruit putten wij kracht en leven.

Ik denk dat wij hierbij een voor­beeld kunnen nemen aan anderen. In alle ortho­doxe en oriëntaalse chris­te­lijke kerken is de eerbied voor dit verheven mysterie absoluut on­aan­tast­baar en elke profani­sa­tie uit­ge­slo­ten. Maar ook bij alle niet-chris­te­lijke religies zien we het­zelfde. In Jo­den­dom, Islam, Boeddhisme en andere oosterse religies zou iedere vermen­ging van ere­dienst met profane rituelen, teksten en muziek ondenk­baar zijn. Allen keren ze zich naar de plaats die voor hen heilig is of buigen zich ter aarde als ze zich tot God richten. En wij, die het meest diep­gaande besef hebben van Gods aanwe­zig­heid onder ons, een God die mens wordt, die ons zijn Lichaam en Bloed nalaat in brood en wijn, wij vergeten zo vaak Hem de eer te geven die Hem toe­komt.

Als bis­schop heb ik ook de verant­woor­de­lijk­heid erop toe te zien dat de ere­dienst gevierd wordt volgens de normen en teksten van de wereld­kerk, en de taak maat­regelen te nemen waar dit niet gebeurt. Dat kan men als achterhaald ervaren, maar dat zijn wel de ‘spel­regels’ die wij als wereld­kerk han­te­ren en waar­bin­nen voldoende ruimte is om kerk en maat­schap­pij met elkaar in verbin­ding te brengen. Het is mijn hoop dat de kwestie Obdam ons een stuk herbe­zin­ning brengt. De eer aan God in den Hoge en de vrede onder de mensen op aarde horen bij elkaar, evenals de liefde tot God en de naaste. Moge het ons gegeven zijn hierin samen ver­der te groeien.

+ Jozef M. Punt
Bis­schop van Haar­lem - Am­ster­dam