Kerken verwachten veel van ontmoeting in Sibiu

Ook vanuit Nederland reist een groot aantal deelnemers naar Sibiu af. Onder de delegatieleden bevinden zich onder anderen kardinaal Simonis, Mgr. Wiertz en Mgr. Van Burgsteden. Verder vertegenwoordigers van diverse protestantse kerken en afgevaardigden van kerkelijke organisaties. Een bijzondere lid van de Nederlandse katholieke delegatie is de voorzitter van de Raad van Europa, de CDA-er René van der Linden.

De bijeenkomst in Sibiu is de derde in zijn soort. De eerste Oecumenische Assemblee werd in 1989 in Basel gehouden. Het was de tijd van het zogeheten conciliair proces, waarin de begrippen vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping een centrale rol speelden. Het waren concepten die destijds een enorme politieke lading hadden. Met name in Oost-Europa, waar het communisme nog (net) niet ten val was gebracht.

De tweede Oecumenische Assemblee vond plaats in 1997 in het Oostenrijkse Graz. Daar werd het initiatief genomen voor een aantal gezamenlijke afspraken, die in 2001 leidden tot de Charta Oecumenica. Dit is een handvest voor groeiende samenwerking tussen de kerken in Europa. De ondertekenaars verplichtten zich hierin tot oecumenische samenwerking in verkondiging, getuigenis en dienst. “De kerken in Europa willen samen een bijdrage leveren aan de verzoening van volkeren, culturen en godsdiensten,” aldus het document. Ook de katholieke kerk heeft de Charta ondertekend. In Nederland gebeurde dat namens de Bisschoppenconferentie door kardinaal Simonis in januari 2002.

De Charta Oecumenica heeft de afgelopen jaren een belangrijke rol gespeeld in de gesprekken tussen de kerken. De eerlijkheid gebiedt overigens te zeggen dat die gesprekken in het ene land succesvoller waren dan in het andere land. Ook zijn er duidelijke verschillen tussen de kerken, die niet met één pennenstreek weggewerkt kunnen worden, zoals de recente notitie van de Congregatie voor de Geloofsleer, over het kerkbegrip volgens het Tweede Vaticaans Concilie, opnieuw duidelijk maakte.

Anderzijds vertegenwoordigen de kerken, ondanks hun onderlinge verschillen, de gezamenlijke christelijke ziel van Europa. Het thema van de bijeenkomst in Sibiu luidt niet voor niets: ‘Het licht van Christus schijnt over allen. Hoop op eenheid en vernieuwing in Europa’. Dit thema komt ook tot uitdrukking in het logo van de Assemblee in Sibiu, waarin een kruis en een wereldbol zijn verwerkt. Het kruis spreidt zich uit over de hele wereld. Het is het licht van Christus, dat Europa verlicht. Het kruis is ook een weg, de route voor verzoening tussen christenen. Het blauw staat voor de aarde, het geel voor het licht. Het rood symboliseert de nationale kleuren van het gastland Roemenië.

“Als de opdracht om tot eenheid te komen een gezamenlijke opdracht is, is het noodzakelijk dat wij ook gezamenlijk zoeken naar wegen om daartoe te komen,” meent kardinaal A. Simonis, aartsbisschop van Utrecht en voorzitter van de Nederlandse bisschoppenconferentie. “Ik hoop dat Sibiu ons allen nieuwe inspiratie biedt, en nieuwe wegen doet ontdekken. Wegen naar de eenheid maar ook naar een herontdekking en verdieping van onze Europese identiteit.”

De Derde Oecumenische Assemblee wordt gehouden in Sibiu, een stad in Transsylvanië in het Westen van Roemenië. Sibiu is dit jaar een van de twee culturele hoofdsteden van Europa. De stad maakte ooit deel uit van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie onder de Habsburgers en heette toen Hermannstadt. Op oude kaarten en atlassen staat de stad ook nog als zodanig vermeld. Onder het communistische regime werd de naam Sibiu ingevoerd. De overgrote meerderheid van de bevolking van Roemenië is Roemeens-Orthodox. Sinds de val van het communisme in 1989 zijn er honderden nieuwe orthodoxe kerken gebouwd. In een interview met de krant Ziua benadrukte de Roemeens-orthodoxe metropoliet Lucian Streza begin dit jaar het belang van de Assemblee en vooral het feit dat deze nu plaats vindt in een land met een orthodoxe meerderheid. “Vanuit gelovig perspectief kunnen wij de ander niet weigeren of ons isoleren en afzonderen, maar zullen wij uit liefde de ander in alles bijstaan en helpen. De verschillende Kerken kunnen tot een verrijking van elkaar komen wanneer we met elkaar delen en vertellen wat voor waardevols we zelf hebben in onze Kerk en traditie. Ook dat hebben we tenslotte zelf eerst ontvangen. Dan zullen wij de gehele Kerk een grote dienst bewijzen en worden we spiritueel rijker”, aldus de metropoliet.

De deelnemers aan de Assemblee in Sibiu komen uit heel Europa - uit Oost en West - en zijn orthodox, katholiek, anglicaans of protestants. Kardinaal Simonis, die ook lid is van de Pauselijke Raad ter bevordering van de Eenheid van de Christenen (zeg maar het Vaticaans ministerie voor de oecumene) hecht veel waarde aan de ontmoeting met vertegenwoordigers van andere kerken uit heel Europa. “Het is belangrijk om over je eigen grenzen heen te kijken, omdat onze problemen en uitdagingen niet uniek zijn. Wij kunnen voor onze situatie iets leren van de wijze waarop anderen met dezelfde vragen zijn omgegaan.”

Binnen de Nederlandse bisschoppenconferentie is hulpbisschop J. van Burgsteden van Haarlem referent voor oecumene. “Het gesprek tussen de kerken valt traditioneel uiteen in twee elementen,” legt hij uit. “De inhoudelijke, theologische oecumene van Faith and Order en de meer praktische kant die meestal aangeduid wordt met de term ‘Life and Work’.” Hiermee worden de maatschappelijke thema’s bedoeld waarop de kerken elkaar doorgaans makkelijker vinden dan in de theologische en dogmatische kwesties. Ook in Sibiu zullen deze beide thema’s een belangrijke rol spelen. Tijdens de Assemblee staan maar liefst negen aandachtsvelden centraal: eenheid, spiritualiteit, getuigenis, Europa, religies, migratie, schepping, gerechtigheid en vrede.

Een aantal van die thema’s sluit naadloos aan bij het actuele maatschappelijke debat in Nederland. Een onderwerp als migratie bijvoorbeeld roept de vraag op hoe de kerken staan tegenover de opvang van vluchtelingen, de opname van buitenlanders in onze samenleving en de komst van niet-christelijke godsdiensten naar ons land? En thema’s als ‘schepping’ en ‘gerechtigheid’ doen een appel op het sociale en milieubewustzijn van gelovigen. Christenen dragen immers mede verantwoordelijkheid voor de schepping en de kerken kunnen een rol spelen bij het vinden van een weg naar een rechtvaardige en duurzame samenleving. Wellicht dat de dagen in Sibiu op deze terreinen heel concrete voorstellen opleveren.

Maar ook de spirituele oecumene mag volgens Mgr. Van Burgsteden niet worden vergeten: “Ik ben bevlogen van de wens dat allen één zijn en zie Sibiu heel uitdrukkelijk als een stap in die richting. Vooral als het gaat om de spiritualiteit en het getuigenis: die zijn heel belangrijk voor de oecumene. Ik herinner mij een uitspraak van paus Paulus VI: ‘Onze tijd heeft meer behoefte aan getuigenis en aan spiritualiteit dan aan grote voordrachten.’ Ik verwacht van Sibiu dat daar een ervaring opgedaan wordt, meer dan hele grote voordrachten.”

Hoewel ontmoeting een belangrijk onderdeel is van ‘Sibiu’ staan op het programma ook heel wat lezingen en uiteenzettingen. En net als bij de twee voorgaande edities is het de bedoeling dat aan het einde weer een slotdocument wordt gepresenteerd. Een van de sprekers in het centrale programma is de Limburgse politicus René van der Linden, die sinds 2005 voorzitter is van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE). “Eén van de prioriteiten die ik gesteld heb voor mijn Voorzitterschap van de PACE is de bevordering van de culturele en religieuze dialoog,” zo schreef hij onlangs in RKKerk.nl, het blad van de Nederlandse bisschoppenconferentie. “Wederzijds begrip en respect tussen verschillende culturen en religies is een kernwaarde voor een vreedzame internationale samenleving. Overeenkomsten tussen onze religies zijn belangrijker dan de details die het verschil tussen religies maken. Dit uitgangspunt voedt de ‘hoop op eenheid en vernieuwing in Europa’. Het versterken van de dialoog en samenwerking is dan ook de hoop die ik uitspreek voor de komende derde Oecumenische Assemblée.”

Matheu Bemmelmans