Graag wil ik - zoals aangekondigd is - kort verslag doen over het ontstaansproces van de nota. Daarbij wil ik ingaan op drie punten:

a. het proces van de totstandkoming,
b. iets over de inhoud van de nota zelf, en kort over
c. hoe nu verder?

A. Het proces van de totstandkoming

De nota is als het ware de afsluiting van een twee jaar lopend traject over regiovorming in ons bisdom. Dat proces is begonnen in april 2002, toen de bisschop zijn gedachten over regiovorming op een vergadering met de dekenale besturen in Haarlemmerliede voor het eerst formuleerde. Sindsdien staat het onderwerp prominent op de agenda.

De Diocesane Commissie voor Pastorale Organisatie en Kerkopbouw - de POK - plaatste die eerste gedachten in de maatschappelijke context van secularisering, individualisering en teruggang in kerkelijke participatie, in de kerkelijke context van een tekort aan priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers, maar ook een teruggang in het aantal vrijwilligers en een overschot aan grote kerkgebouwen. De POK deed - separaat van het gesprekspaper dat over regiovorming verscheen - een concreet voorstel van parochies die met elkaar een regio zouden kunnen gaan vormen. Vooral op dat concrete voorstel hadden we/had ik - eerlijk gezegd - meer commentaar verwacht dan er op gegeven is. Sindsdien is er juist veel overleg geweest tussen besturen van parochies, van dekenaten met parochiebesturen en soms zelfs tussen dekenaten over de te vormen regio's. De dekenale besturen spraken over deze bevindingen met de Bisschopsraad en de POK en deden hier en daar namens parochies alternatieve voorstellen. Dit 'geografisch' proces is - zoals u op een overzicht kunt zien - zo goed als afgerond. Gemiddeld omvatten de regio's krap 15.000 katholieken volgens de opgave van SILA. Waar de regio's kleiner zijn, komt dat omdat een andere indeling niet voor de hand ligt zoals bij Amsterdam Centrum en Amsterdam Noord of omdat in voorlopigheid gewerkt wordt in kleinere clusters zoals in de Zaanstreek of Aalsmeer en Uithoorn. De meeste grotere regio's kwamen uit vrije wil tot stand zoals Heemskerk met Castricum/Bakkum en Uitgeest of Geestmerambacht - een noviteit, namelijk vooralsnog onder de twee dekenaten Alkmaar en Noordkop.

Maar er is uiteraard meer te zeggen over regiovorming dan wie met wie de regio gaan uitmaken. Gaandeweg werd duidelijk gevraagd om een vervolgnotitie over wat die regiovorming dan precies zou moeten inhouden. Wat samenwerking betekent? Of parochies worden opgeheven? Hoe de bevoegdheden zijn geregeld? Wat mag er wel, wat niet? Mede vanuit de dekenale coördinatoren werd het initiatief geboren van een studiedag over dit onderwerp.

Op 7 november 2003 (feestdag van St. Willibrord) hebben we ook hier op de Tiltenberg een geslaagde studiedag gehad voor met name de Bisschopsraad en de dekenale besturen: het ging inderdaad over samenwerking van parochies en pastoraal werkenden (priesters,diakens, pastoraal werk(st)ers), maar ook over innovatie en vernieuwing, over gevolgen voor gebouwen en financiën. Beloofd is toen dat er een vervolgbrochure zou komen. De Bisschopsraad besloot daarna te gaan werken aan een diocesane nota. Een kleine redactie deed voorzetten die voorgelegd zijn aan de Bisschopsraad, de Algemene Dekensvergadering en een bredere klankbordgroep. De bisschop heeft er ook thematisch over gesproken in zijn vergaderingen met de Priesterraad en de VPW. En om u een beeld te geven van de breedte van het gesprek, noem ik de bijeenkomsten die ik zelf de afgelopen twee jaar over de achtergronden en gedachten m.b.t. regiovorming heb gehad, namelijk: op twee pastorale scholen, in twee parochies die dat expliciet vroegen, bij twee dekenale vergaderingen, bij twee dekenale pastoresberaden, in een gezamenlijke vergadering van twee (andere) dekenaten, op een personeelsvergadering van de bisdommedewerkers, op een bijeenkomst voor aankomende pastoraal werkenden, in de kring van diakens en catecheten. Met al die vergaderingen en besprekingen die er overal in het bisdom aan gewijd zijn geweest, lijkt het alsof we een 'diocesane synode' achter de rug hebben en dat vandaag het slotdocument wordt aangeboden.

Drs. M. Frederiks, stafmedewerker opbouwwerk houdt een inleiding over de totstandkoming en de functie van de nota.

B. Kort iets over de nota zelf

Bij de persconferentie van de Nederlandse bisschoppen na hun Ad Liminabezoek in Rome sprak Mgr. Hurkmans een paar wijze woorden. Hij attendeerde ons op een uitspraak van een organisatieadviseur die er op wees dat beleidsnota's vaak gekenmerkt worden door 9 pagina's analyse en 1 pagina perspectief. Maar het zou andersom moeten zijn! Dat advies hebben we in onze nota opgevolgd. We weten inderdaad en onderhand best wel met elkaar waar de schoen wringt. Ik refereerde er zojuist ook weer aan. Steeds maar weer terugkomen op secularisatie en ontkerkelijking heeft ook iets vermoeiends. We praten elkaar daarmee bovendien veel somberheid aan. Dat wij terugkijken op een rijk roomsch verleden, een periode van kerkelijke hoogconjunctuur, en in vergelijking daarmee alleen maar kunnen spreken in termen van ontzuiling, secularisering, ontkerkelijking, teruggang en krimp is hooguit van belang om onze eigen kaders in parochies en dekenaten wakker te schudden en uit te dagen de bakens te verzetten. Het doet geen recht aan de situatie waarin wij en de meeste gelovigen nu zitten. Minstens om twee redenen: a. Een gemiddeld jongere generatie dan onze leeftijd hier vandaag, heeft geen boodschap aan ons zuchten en steunen over terugval en verlies. We maken onszelf daarmee niet aantrekkelijk. Wie wil nu horen bij een club in zijn laatste dagen? Als de gemiddelde leeftijd van 'samenkerk' met het jaar oploopt, hebben we wel een probleem. Maar b doet het ook geen recht aan de tijdgeest. Niemand verlangt toch terug naar de oude volkskerk, de sociale controle van vroeger en het verplicht boodschappen doen bij de katholieke middenstand? Nee, die bestaat niet meer, zoals wijzelf ook niet meer dezelfde mensen zijn van een halve eeuw geleden. Vandaag gaat het om: andere mensen, andere tijden oftewel nieuwe tijden - nieuwe wegen.

Wat de nieuwe tijden betreft sluit de nota aan bij de brief van de Paus aan het begin van dit derde millennium: Novo millenio ineunte. Als u het nog niet gedaan heeft zou u deze brief eens moeten lezen. Op één punt moet ik u teleurstellen. De brief gaat niet over de kerk, niet over de parochie, laat staan over de regio. De organisatie is voor de paus blijkbaar betrekkelijk. Vanaf de allereerste gesprekken - al over het gesprekspaper van de POK in september 2002 - heeft Mgr. Van Burgsteden ons op deze brief attent gemaakt. Aanvankelijk voelde dat een beetje als het verschil tussen appels en peren. Maar....organisatie en reorganisatie moeten een ziel hebben, zo hield hij ons steeds voor, wijzend op deze brief van de paus. Het fundament van kerk-zijn is Christus zelf: Zijn Leven, Zijn Dood en Verrijzenis, Zijn belofte van Gods Koninkrijk en het leven uit Zijn Geest. Dat willen mensen vandaag van ons horen. Daarvoor bestaan we. Daar moet onze organisatie op afgestemd zijn. Vorm en inhoud horen bij elkaar.

Om inhoud en vormgeving goed op elkaar te betrekken worden in het hart van de nota drie doelstellingen geformuleerd:

1. de regio wordt allereerst omschreven als gemeenschap van gemeenschappen: een breed scala van aanknopingspunten voor mensen bij kerk-zijn; niet alleen de territoriale parochies horen daarbij, maar ook bijv. de parochies van katholieke migranten en de nieuwe bewegingen die soms voor mensen in deze tijd een vanzelfsprekender houvast zijn. Laten we die ontwikkelingen en gegevenheden serieus nemen, met elkaar samenwerken en op een meer natuurlijke wijze naar elkaar binnen de catholica verwijzen. Mensen zijn nu eenmaal verschillend in de beleving en uitdrukking van hun geloof. Dat is nooit anders geweest.

2. vanuit deze principiële keuze voor regiovorming kunnen we ook echt missionair zijn, nieuwe wegen bewandelen en wellicht voor zoekende mensen vandaag iets betekenen - een intentie die Mgr. Punt altijd heeft voorgestaan. Alleen zo kunnen ook de verschillende kwaliteiten en gaven van pastoraal werkenden: priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers samen met de verantwoordelijkheid van allen in het pastoraat optimaal worden ingezet. Nieuwe initiatieven op het gebied van catechese en diaconie of gericht op bepaalde doelgroepen zullen in regioverband beter een kans kunnen krijgen;

3. het is ook deze horizonverbreding van de parochies en de pastoraal werkenden die het sacramenteel leven van de kerk kan garanderen voor mensen in deze tijd. Daar is wel degelijk behoefte aan en behoort tot de essentie van ons kerk-zijn. Alle afzonderlijke parochies kunnen dat onmogelijk waarmaken, de regio wel. Overigens zijn mensen ook mobiel en maken steeds meer eigen afwegingen of en waar zij naar de kerk gaan of aan activiteiten deelnemen. Daar mogen wij best een beetje op inspelen en parochies vragen in deze regionaal samen te werken. Ook deze doelstelling is vanaf het begin niet onder stoelen of banken gestoken.

C. En nu verder

Dat is de titel van het vierde hoofdstukje van de nota, beginnend met de paragraaf: realiteit als uitgangspunt. Iedereen begrijpt dat de nota weliswaar een afsluiting is van een lang proces van besprekingen in allerlei gremia, maar vooral een begin van een wellicht nog langer implementatieproces.

Op een aantal punten worden concrete voorstellen gedaan en nog meer nadere uitwerkingen in het vooruitzicht gesteld. De nota is geen codex waar je op kunt terugvallen als je even niet weet hoe het verder moet. Er ligt nog veel werk te wachten: voor de parochies, voor de pastoraal werkenden, voor de dekenaten en hun medewerkers, voor de diensten van het bisdom, voor de opleidingen van priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers. Iedereen moet eraan geloven! De nota geeft een richting aan, wil perspectief bieden. Vanaf nu zal bij vragen rond de organisatie van het pastoraat, bij vacatures, en bij restauraties en verbouwingen steeds de vraag klinken: wat is de relatie tot... de regiovorming? Een nieuwe standaard in het bisdom.

Ik hoop van harte dat we er even mee vooruit kunnen. Met 'Kerk, Wij Samen' hebben we uiteindelijk ook 25 jaar/ zelfs dertig jaar gedaan!

Persdienst Bisdom Haarlem / Wim Peeters