De drie bezoekdagen hadden een intensief programma: op alle bases een 'briefing' door commandant en staf over de taken en veiligheidssituatie. Op de internationale locatie (Shaibah) een gesprek met de geestelijke verzorgers van de verschillende nationaliteiten (Brits, Canadees, Tsjechisch en Nederlands). Verschillende malen directe ontmoetingen en gesprekkenmet de manschappen. Eenmaal een oecumenische gebedsdienst, waarbij ook de overleden sergeant Steensma werd herdacht. In onderstaand verslag geeft de bisschop zijn impressies weer.

Politieke contacten
"Naast ontmoetingen met onze militairen individueel en in groepsverband had ik op donderdag 17 juni gelegenheid om in Samawah een bezoek te brengen aan sjeik Ayatollah El Samawi, de rechterhand van El-Sistani, de hoogste geestelijke leider van de sjiieten in Irak. Het bezoek vond plaats in de Hogere Koranschool voor een zaal met genodigden uit de islamitische gemeenschap. Het gesprek ging over de situatie in Irak, de relatie van Islam en christendom, en de toekomst van het land. Sjeik Samawi toonde zich een open geest, die zich uitsprak voor democratie en religieuze tolerantie en die uitdrukkelijk afstand nam van elke vorm van terreur.

Wel liet hij zich negatief uit over de Amerikanen, die naar zijn idee hun 'hun beloftes niet nakomen', en uitte kritiek op de overgangsregering die 'het volk niet vertegenwoordigen'.Over de Nederlandse presentie was hij positief; hij vroeg uitdrukkelijk dat de Nederlandse troepen langer zouden blijven, omdat de veiligheidssituatie nog té instabiel is.

Zelf heb ik uitgesproken dat Nederland binnen de coalitie een eigen positie heeft, geen eigenbelang heeft in Irak , maar aanwezig is om het Irakese volk te helpen op de weg naar vrede, veiligheid en democratie.

Ook heb ik aandacht gevraagd voor de positie en vrijheid van de christenen in Irak, wat door de sjeik bevestigd werd. Het bezoek eindigde met een bezoek aan de school, de bibliotheek en als geschenk kreeg de bisschop een islamitisch gebedssnoer mee.

Humanitaire contacten
Die dag werd ook een bezoek gebracht aan de Abbas-stam die woont aan de oevers van de Eufraat. Nederlandse militairen hadden als privé-initiatief een speelgoedactie georganiseerd voor de kinderen van deze stam.

Het bezoek van onze delegatie werd begeleid door een truck met speelgoed dat ter plaatse aan de kinderen werd uitgedeeld. Dit leidde tot een enthousiaste chaos, waarbij de kinderen zich op het speelgoed stortten. Vervolgens vond een theesessie plaats naar Arabisch gebruik. Aanwezig waren de sjeik, zijn zoon, gasten en ons gezelschap. Zo'n theesessie is een bijzonder ontspannend gebeuren. Het is niet de bedoeling dat men voortdurend met elkaar praat, maar men zit gewoon bij elkaar, in een kring op de grond. Soms zegt iemand iets, mensen lopen in en uit, en kleine kopjes thee worden af- en aangedragen. Met een rondleiding door het huis van de sjeik eindigde het bezoek.

Religieuze dimensie
Ook een bezoek aan de bijbelse plaats Ur was onderdeel van het programma. Ur is de plaats waar Abraham door God geroepen werd (zo'n 3800 jaar geleden) om uit zijn land weg te trekkenen te gaan naar een nieuw land dat God hem geven zou. Abraham was de zoon van een machtige sjeik uit het stroomgebied van de Eufraat in het zuiden van het huidige Irak; nu ligt het in het 'Nederlandse' deel. Hier heeft Abraham zijn rijkdom achter zich gelaten en is met enkele mensen, tenten en vee als bedoeïen op weg gegaan , een ongewisse toekomst tegemoet.

Ter plaatse is nog de trapezevormige tempel of offerhoogte aanwezig uit de Soemerische cultuur, meer dan 4000 jaar oud. Ook het huis/paleis waar Abraham zijn jeugd doorbracht is op de oude fundamenten in oorspronkelijke vorm grotendeels hersteld.

Dit gebeurde in 1999, omdat de paus in het jaar 2000 naar Ur had willen gaan, maar Saddam stond het hem niet toe en later maakte de veiligheidssituatie het onmogelijk. Ur ligt nu midden in een militaire zone. Het is alleen nog via militaire wegen bereikbaar. Ik heb een bezoek van ongeveer twee uur gebracht aan de ruïnes van de tempel en het huis van Abraham, begeleid door een zwaarbewapend Nederlands konvooi, en een pantserwagen van de Noren, die een Noorse dominee en een plaatselijke gids vervoerde om een rondleiding te geven. Bij het huis van Abraham heb ik samen met de hoofdkrijgsmachtaalmoezenier diaken Hoes en enkele militairen een kort gebed geleid voor vrede in Irak en in de wereld. Abraham had de belofte gekregen dat door hem zegen zou komen over alle volkeren van de aarde. Hij is stamvader geworden van de Joden en de Arabieren, en indirect van de Christenen. Uit zijn nageslacht is de Christus zelf als mens geboren, uit Maria, of Mirjam. Ik vond het schokkend om te ervaren dat juist deze plaats, waar de drie grote monotheïstische godsdiensten hun gezamenlijke oorsprong hebben, nu in het hart ligt van een gebied waar geweld heerst. Maar bovenal ervoer ik het als een groot voorrecht om op deze historische plaats te mogen zijn en hier te kunnen bidden om vrede.

De Nederlandse presentie
In het algemeen heb ik het bezoek ervaren als uiterst zinvol en fascinerend. Fysiek was het slopend, aangezien verschillende verplaatsingen 's nachts plaatsvonden, zodat twee van de vier nachten in Irak vrijwel geen slaap toelieten. De temperatuur liep overdag op tot bijna 50 graden in de schaduw. 's Nachts zakte hij naar zo'n 36 graden. Geslapen werd in 'containers' met zes britsen erin. Sanitair en water bevonden zich buiten. Wel waren de slaapcontainers uitgerust met een airco. Veel militairen slapen ook in tenten.

Voor onze militairen, die in deze soms Spartaanse omstandigheden maandenlang zeer gedisciplineerd en met grote inzet hun werk doen, heb ik mijn grote waardering uitgesproken. Ook de Nederlandse 'aanpak' heb ik als zeer zorgvuldig en verstandig ervaren. Men probeert zo goed mogelijk rekening te houden met de plaatselijke cultuur en respect uit te stralen.

Met eenvoudige middelen wordt geprobeerd de harten van de bevolking te winnen: de genoemde speelgoedactie, een voetbalstadion dat door Nederlandse militairen is opgeknapt, en waarbij honderden voetballen zijn uitgereikt; Nederlandse tankwagens die in de dorpen schoon drinkwater ter beschikking stellen. Het zijn kleine dingen die psychologisch groot belang hebben.

De vele wuivende kinderen en volwassenen bij het langskomen van Nederlandse wagens maken dit duidelijk. Anderzijds vormen de noodzakelijke, zeer strenge veiligheidsprocedures een grote belemmering voor contact met de bevolking. Onder de koepel van de door nederland gebrachte relatieve veiligheid is een duidelijke opleving van lokale bedrijvigheid en nering te constateren. Wel blijft steeds de dreiging van terroristische groeperingen van buiten het gebied. Onze inzet is erop gericht te helpen een toekomst voor Irak mogelijk te maken, maar hoe die eruit kan zien is op dit moment nog volstrekt onduidelijk

In een breder perspectief denkt de bisschop dat een verlenging van het mandaat op dit moment verantwoord is, waarbij Nederland, naar zijn mening, wel de vrijheid moet behouden om op elk moment zijn positie te herzien. Ook lijkt het de bisschop essentieel dat Nederland ruimte houdt om een eigen beleid te voeren. Het lijkt hem daarbij van belang dat niet alleen de VN, maar ook Nederland zelf zich er politiek op beraadt, hoe de toekomst van Irak eruit kan/moet zien en hoe het invloed uitoefent op de Amerikaanse aanpak.

Een democratie naar westers model lijkt mij niet realistisch. Ook vrije verkiezingen zullen uiteindelijk een islamitische staat opleveren. Belangrijk is dat er in ieder geval gewetens- en godsdienstvrijheid zal heersen en het bestel democratische elementen zal bevatten. Overleg met gematigde islamitische leiders zou hierop nu al gericht moeten zijn. Ook een vergaande autonomie van de volkeren binnen Irak, m.n. ook de Koerden, hooguit binnen een confederatief verband met afspraken over de olie-inkomsten, lijkt mij onvermijdelijk.

Hier ligt nog zoveel conflictpotentieel en onopgeloste vragen dat ik het niet realistisch acht dat dit over acht maanden of zelfs één of twee jaar is opgelost, noch dat de eigen Irakese en politieke en politionele structuren dan sterk genoeg zullen zijn om de interne spanningen daar te beheersen. Tegelijk mag van Nederland niet gevraagd worden de last van dit conflict nog veel langer mee te dragen.

Politiek perspectief en kerkelijke inbreng
Het lijkt me dan ook essentieel dat de Nederlandse inzet gebonden is aan een reëel politiek perspectief, en na 30 juni bekeken wordt of het ingezette traject werkelijk tot resultaat kan leiden of niet. Hierop zouden alle beslissingen over Nederlandse presentie gebaseerd moeten zijn.

Wellicht kan ook de kerk hierbij een rol vervullen. Ik heb heeft Ayatollah Samawi uitgenodigd voor een vervolgontmoeting, eventueel in Nederland.

Überhaupt blijkt uit plaatselijke reacties dat de botsing van culturen en religies, die de terroristen beogen, vooralsnog is uitgebleven, m.n. vanwege de duidelijke opstelling van de paus, die groot respect geniet in de Arabische wereld. "Laat deze fantastische oude man toch naar Ur komen", liet de Arabische islamitische gids zich bij de rondleiding ontvallen.

Het doel van ons bezoek was om ons te informeren over de militaire en politieke situatie ter plaats, de Nederlandse militairen een hart onder de riem te steken en te zien welke plaats religie in dit conflict en vooral in de oplossing ervan, kan hebben. Ik stel mij voor dit in Nederland in kerkelijke en maatschappelijke kringen verder ter sprake te brengen.

Persdienst Bisdom Haarlem / Wim Peeters