Europa is in euforie. Er is vooruitgang geboekt. De top in Griekenland heeft de contouren gelegd voor een nieuwe grondwet en nieuwe samenwerking van de lidstaten. Alleen was er nog een probleem met de preambule. Die gaat over de grondslag van het nieuwe Europa. De waarden en ideeën die Europa groot gemaakt hebben. God kon hierin niet genoemd worden. Ook de joods-christelijke traditie was in eerste instantie taboe. Het protest van verschillende landen, waaronder Nederland, lijkt dit gelukkig ten goede te keren.

Deze discussie is niet nieuw. Toen tijdens de Franse revolutie een mensenrechtencataloog werd opgesteld als grondwet voor het nieuwe Frankrijk en het nieuwe Europa, begon de preambule met de vaststelling: "Vanwege de natuur bezit de mens rechten". De bisschop van Langres protesteerde en zei: "Er moet niet staan 'natuur', maar 'Schepper van de natuur'". Men werd het niet eens en uiteindelijk werd de inkleding maar helemaal weggelaten en staat er alleen: "De mens is vrij en gelijk geboren". Alle latere mensenrechtenverklaringen doen hetzelfde en reppen niet meer over oorsprong en fundament.

We zijn nu terug in een zelfde situatie. De staten van Europa zijn het erover eens dat ze bij elkaar horen, dat ze een gemeenschappelijke geschiedenis èn toekomst hebben. Dat ze één willen zijn en sterk in de wereld van vandaag.

Maar wát hun missie in die wereld dan is, welk geestelijk en moreel fundament hen draagt, daarover heerst stilzwijgen. De codewoorden van deze tijd: tolerantie, pluriformiteit, multiculturaliteit, zijn daarbij onvoldoende. Die geven vooral aan wat we níet willen. We willen geen strijd meer tussen overtuigingen, culturen, religies... Maar waar staan we als Europa dan wèl voor? Wat is ons als Europeanen dierbaar, heilig...? Waarvoor zijn we bereid ons in te zetten, te strijden of zelfs ons leven te geven?

Een samenleving die dat niet meer kan formuleren zal uiteindelijk geen stand houden. Een samenleving die als enig doel heeft haar burgers een welvarend, vrij en comfortabel leven te bieden, maar geen geestelijke en ethische waarden en idealen meer kan formuleren, zal vroeger of later als een zich onkwetsbaar wanende Titanic op een ijsberg lopen. Inmiddels is onze Nederlandse en Europese samenleving zó pluriform geworden, dat zelfs over de meest fundamentele vragen van leven en dood, huwelijk en voortplanting, geen overeenstemming meer bestaat. Maar geen enkele samenleving, ook europa niet, kan totale pluriformiteit verdragen. Er is ook eenheid nodig, verbondenheid in grondovertuiging. Europa heeft waarden nodig. Waarden die de groeiende verwording tegengaan. Waarden die uitdrukking geven aan de eerbied voor de mens, voor het leven, voor God. Waarden die grondslag zijn voor wetten. Europa heeft idealen nodig. Vooral jonge mensen hunkeren naar idealen. Idealen zonder voetnoten, voor zichzelf en de wereld. Europa heeft een ziel nodig, een identiteit met een geestelijke spirituele dimensie.

Het christendom heeft Europa gevormd tot in al zijn vezels, en groot gemaakt. Ik heb het al meer gezegd en u zult dat van mij begrijpen: voor het christendom is geen alternatief. Als het lukt het huis van Europa opnieuw met spiritueel-christelijke mortel te voegen, zal het sterker worden dan ooit en heeft ongekende kansen, ook in het derde millennium.

+ Jozef M. Punt Bisschop van Haarlem

Persdienst Bisdom Haarlem / Wim Peeters