Zonko heet hij. Dat betekent: man die de klok luidt en om vrede roept. Zvonko Brezovski is 30 en vier jaar priester. Hij is pastoor van de parochie van de kleine heilige Theresia in Presnace, een plaats in de buurt van Banja Luka. Ooit waren er 2500 parochianen, nu - na de oorlog van de jaren '90 - nog 250. "Maar, ik ben blij,"zegt Zvonko, "hun aantal groeit."

Ik ken het bisdom Banja Luka oppervlakkig via berichten van ons bisdom. Maar uw parochie ken ik in het geheel niet.

"Het voormalig Joegoslavië , waarvan Bosnië-Herzegovina een deel is, is al sinds Paulus christelijk. In zijn dagen heette het Dalmatië. Paulus stuurde er Titus zijn leerling heen. Tot 1463 was de kerk er goed georganiseerd. Toen brak de tijd aan van de Turken en hun overheersing. De bisschop trok verder, Kroatië in en Franciscanen nam het pastoraat over, tot er in 1881 vier bisdommen werden gesticht waarvan het huidige Banja Luka er één is. Onze parochie in Presnace - vroeger een deel van de stadsparochie - is zelfstandig sinds 1972. De eerste pastoor bouwde er een kerk met pastorie in de jaren '80. Sinds 1985 rusten er de relieken van de kleine Theresia, die -zoals je weet- de patrones van de Missiën is. Presnace was altijd al een centrum voor missionair werken en zo komen er tot vandaag de dag veel missionarissen naar onze parochie ter bedevaart. Maar intussen is het oorlog geweest en die heeft alles anders gemaakt."

Foto's: Bisdom Haarlem

Ook in jouw parochie zijn verschrikkelijke dingen gebeurd.

(Zvonko begint vanuit een diepe stilte) "Filip Lukenda was toen de pastoor van onze parochie. Maar meer dan dat was hij herder en leider voor heel Presnace, moslims, orthodoxen en katholieken. Toen hij tien koeien kreeg van Oostenrijk gaf hij die aan de tien minst vermogende families, ongeacht hun religie. 200 voedselkonvooien zijn door zijn inspanningen via Zagreb naar ons toe gekomen. En als je weet wat voor rompslomp en bureaucratie en uithoudingsvermogen dat vereiste, dan is het werkelijk geweldig dat hem dat lukte. Hij heeft werkelijk mensen in hongersnood van de dood gered. En juist daardoor is het gebeurd, denken wij. 12 mei 1995, 's nacht rond twaalf uur is hij vermoord en daarna verbrand, misschien zelfs levend verbrand. En met hem zijn assistente zuster Cecilia Grgic."

Als het kwaad goede mensen treft...

"Precies ja. Hij was een goed mens, getuigen nog velen die hem persoonlijk hebben gekend. Daarom is hij vermoord. omdat hij goed was, leven en lijden, honger en nood met allen deelde in Presnace. En omdat hij - in onze gecompliceerde etnische samenleving - een katholiek priester was. Hij leefde het evangelie. Hij was een voorbeeld, zoals Jezus dat was. Hield stand in de moeilijkste tijden. Weet je, alle 2500 parochianen bleven met hem tijdens de oorlog. Na zijn dood zijn alle 2500 gevlucht. Als je de herder slaat raken de schapen verstrooid."

Maar er zijn toch schuldigen, in ieder geval verantwoordelijken voor deze misdaad...

(Zvonko denkt na en glimlacht lichtjes) "Het heeft voor ons, in deze naoorlogse tijd van een verwoest land en een gebroken samenleving, geen zin om de schuldvraag te stellen. We moeten verder, zo mogelijk hand in hand. Het verleden kunnen we toch niet meer veranderen. Maar wel onszelf en onze toekomst. Pastor Filip - hoewel hij maar 52 jaar is geworden - heeft ook gevangen gezeten tijdens het communistisch regime. There was no reason. Zonder enige reden. Die konden ze hem niet geven toen hij ernaar vroeg. Toen gaf hij die zelf: Ik weet, zei hij, dat jullie mij gevangen houden omdat ik een katholiek priester ben. En juist omdat ik een katholiek priester ben, vergééf ik jullie. Dat zei hij vanuit het evangelie. Wij kunnen niet verder in Banja Luka, in Presnace, in Bosnië-Herzegovina zonder vergeving. Ondanks al die etnische tegenstellingen. Daarom vergeef ik zelf ook. Links van mij woont een moslim, rechts een orthodoxe Serviër. Ik zit er tussen in. Wij moeten wel samenwerken, anders kunnen we het geruïneerde land en onze verwoeste kerk nooit herbouwen. Als je kunt vergeven, ken je geen moeilijkheden en kun je overal leven. Ook met je vijanden. Die moet je toch meer vergeven dan je vrienden."

Foto: Bisdom Haarlem

Herinnering aan pastoor Filip Lukenda en zuster Cecilia Grgic.

Naar het voorbeeld van je voorganger.

"In de gehavende pastorie is nog duidelijk de plaats te zien waar ze Filip en Cecilia hebben verbrand. We noemen die brandplek: Herinneringskamer. En weet je wat we op de vloer hebben geschreven? 'Waar haat en liefde elkaar hebben ontmoet, en waar de liefde heeft gewonnen'. - De plaats is een bedevaartsplaats geworden voor katholieken, orthodoxen en moslims. Ik vind het een grote eer daar te mogen werken na pastor Filip."

Als ik jouw verhaal hoor, geneer ik me een beetje voor onze kerk hier. Met name voor wat in deze kerk en in ons land belangrijk wordt gevonden.

"Maar volgens mij kunnen we juist bruggen slaan tussen jullie geloofsopvatting in Haarlem, in Purmerend en onze wijze van geloven in Bosnië-Herzegovina. Er moet een brug gebouwd worden tussen jullie democratie en onze corruptie. Tussen jullie secularisatie, jullie omgang met de wereld en onze spiritualiteit. Tussen jullie welvaart en onze noden. Tussen jullie vergeten God en onze presente God. We hebben elkaar hard nodig, om het hart van het christendom niet te verliezen aan de moderne wereld."

...het hart...

"Het evangelie is er toch om de liefde in leven te houden en het lijden zijn plaats te geven in dat leven. Dat is volgens mij het hart. Oorlog is lijden. Maar niet om er in te blijven steken - doch om het te overstijgen. In wederopbouw, nieuw begin, verrijzenis. Het evangelie verdoezelt het lijden niet, zoals de moderne mens - het idealiseert het evenmin zoals de islam doet, neen, het evangelie vat het lijden heel realistisch op. Er is geen leven zonder lijden, maar het lijden is niet het einde. Jezus, Filip Lukenda en zovele anderen laten zien dat er meer is. Volgens mij heeft de Kerk in onze tijd een geweldige kans dit te laten zien en voor te leven aan de wereld. Ik geloof niet dat ons wordt gezegd als wij eenmaal voor God staan: waaraan wij allemaal schuldig zijn. Weet je wat God vraagt dan? 'Wat had je kunnen doen en heb je niet gedaan?' En daarvoor heb je elkaar nodig. Als brood. In ons geval van Banja Luka tot Haarlem en van Presnace tot Purmerend."

Jan Duin

Persdienst Bisdom Haarlem / Wim Peeters