Hoe nu verder met de kerk?
gepubliceerd: vrijdag, 27 maart 2015
De media hebben de laatste tijd veel aandacht besteed aan kerkelijke ontwikkelingen. Visieverschillen en misverstanden beheersten de discussie. Zelf kreeg ik ook vaker de vraag voorgelegd wat nu eigenlijk het beleid is in ons eigen bisdom inzake secularisatie, krimp en kerksluitingen.
Ieder bisdom volgt hierin eigen wegen. In verschillende nota’s en artikelen is hier al veel over gezegd. Voor uw informatie eerst zet ik graag nog eens een paar praktische uitgangspunten, die we hierbij in ons bisdom hanteren, op de rij.
Praktische organisatie en spirituele missie
Ook bij ons hebben parochies zich verenigd in grotere verbanden. Van 175 parochies zijn we gegaan naar 45. Sommigen via fusie, anderen in een federatie met alleen bestuurlijke eenheid. We kunnen het ons gelukkig permitteren om dit niet al te grootschalig te doen. Inzake kerkgebouwen bestaat er geen diocesaan ‘masterplan’. Het is aan de nieuwe besturen en pastorale teams om te bezien hoe kerkbezoek en financiën zich ontwikkelen, en hierover voorstellen te doen. Herbestemming van kerken is alleen een uiterste optie als het echt niet meer anders kan.
In dorpen met één kerk in het centrum, is sluiting geen optie. Zoals iemand terecht zei: ‘We kunnen God toch niet uit ons dorp weghalen.’ Wel kan het zijn dat een kerk een meer beperkte functie krijgt, als trouw- en rouwlocatie en incidenteel voor weekendvieringen, zoals in het buitenland normaal is. We vragen besturen en pastorale teams om de vieringtijden zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, opdat de priester(s) op meerdere plaatsen eucharistie kan vieren.
Waar echt geen eucharistie mogelijk is, mag een diaken of pastoraal werker met een zending en benoeming van de bisschop in het weekend een woord / communieviering houden, en bij uitvaarten een gebedsviering. Ook vrijwilligers met toerusting en authentiek geloof kunnen op verzoek van de pastoor bij bijzondere gelegenheden en uitvaarten voorgaan in een gebedsviering zonder communie-uitreiking. Ook in catechese, pastoraat en diaconie vraagt het bisdom samenwerking, en biedt daarvoor cursussen aan voor vrijwilligers en besturen.
Op dit moment zijn de parochies bezig om langs deze lijnen hun pastoraat te organiseren. Het bisdom ondersteunt en begeleidt dit. Meer wil ik er op dit moment niet over zeggen. Waarom? We leven in een tijd en in een wereld met enorme problemen. Veel mensen kijken met zorg of zelfs angst naar de toekomst. We merken dat steeds meer mensen zich weer de existentiële vragen stellen: Wie ben ik als mens? Wat is de zin van mijn leven? Bestaat God? Is er leven na de dood?
Meer dan ooit heeft juist de kerk een taak om hierbij richting en oriëntatie aan te bieden, vanuit de Schrift en het geloof van eeuwen. In plaats daarvan lijkt het soms alsof we vooral bezig zijn met uiterlijke zaken, met organisatie, financiën en gebouwen. Dat moet wel gebeuren, maar soms voelt het alsof we hierin worden vastgehouden. Vaak als we de focus meer willen verleggen naar evangelisatie en missionering -is ook mijn frustratie- doemt er wel weer ergens een probleem of conflict op, dat veel tijd en energie opslorpt. Paus Franciscus heeft hier recentelijk op gewezen. Hij benadrukt keer op keer dat achter alle uiterlijke dingen ook een geestelijke strijd schuil gaat, vaak zonder dat we het zelfs merken. Er is geen paus die zo vaak de boze geest naar voren brengt als een werkelijke kracht die in en door alles heen werkt, en de zwakheid van mensen gebruikt om wanorde en verdeeldheid te zaaien.
We zien het in de wereld, de kerk en ons eigen leven. Het is goed voor ons ook dat te weten en te weerstaan. Natuurlijk, ook de paus is bezig praktisch orde op zaken te stellen, waar dat nodig is, maar probeert toch steeds de kern van de Blijde Boodschap voorop te stellen. “De weg van de kerk is het om het huis te verlaten, en hen te zoeken die ver weg zijn”, zo is zijn kerninspiratie, “om Gods barmhartigheid te brengen aan iedere persoon die er met een oprecht hart om vraagt”. Dat is precies de missionaire opdracht van de Kerk. Het is ook de boodschap van Pasen.
De blijde boodschap van Pasen
Veel mensen in onze tijd hebben moeite om dat te zien. Ze ervaren God als ver weg. Ze bespeuren Zijn hand niet in hun leven en hebben het gevoel alleen gelaten te zijn in een kil universum. De heilige Schrift leert ons te kijken met andere ogen. Het laat ons een God zien die bestaat en liefheeft. Die handelt in de geschiedenis en in het leven van mensen.
4000 jaar geleden riep Hij Abraham. Hij sprak tot Mozes en de profeten. Op unieke wijze kwam Hij tot het meisje Maria van Nazareth. Uit haar werd de Christus geboren, Zoon van God en zoon van mensen. Het Kind groeide op en noemde God Zijn Vader. Hij deed wonderen en tekenen, aanvaardde de dood en kwam weer tot leven. Met Pinksteren stortte Hij zijn Geest uit over de leerlingen en beloofde mét hen te blijven tot het einde van de tijd.
Op unieke wijze leeft Hij verder in zijn Kerk. Dit mysterie van Gods áánwezigheid is het hart van de kerk. “Waar twee of drie bijeen zijn in mijn Naam, daar ben Ik in hun midden.” In het Woord van de Schrift spreekt Hij je aan. In de sacramenten raakt Hij je aan, vergeeft je zonden en voedt je ziel. Als het zicht op Gods aanwezigheid in de geloofsgemeenschap verwatert, dan sterft de kerk. Waar Hij wel geloof en eerbied vindt, brengt Hij leven, nu en over de dood heen, en sterkt ons in de hoop, de vreugde en de liefde.
En gelukkig worden nog steeds veel mensen door dit evangelie geraakt. Vergrijzing en krimp moeten we onder ogen zien, maar het is zeker niet de hele waarheid. Pasen is het moment bij uitstek waarop in vele parochies weer jonge en ook oudere mensen worden gedoopt en in de kerk opgenomen. Het is voor mij een hoopvol teken dat de heilige Geest zijn eigen wegen gaat. De kerk is tenslotte geen gemeenschap waarvoor we met ‘slimme’ campagnes leden kunnen werven, maar een volk dat de Heer zelf samenbrengt. “Niet gij hebt Mij uitgekozen, maar Ik u...”
Hij heeft ieder van ons persoonlijk gevonden, zijn hand op je gelegd en je gevoerd naar gemeenschap met zijn andere volgelingen. Zo deed Hij het op radicale wijze al bij Paulus. Op weg naar Damascus werpt een lichtflits hem van z’n paard en hij hoort een stem: “Saul, Saul, waarom vervolgt gij Mij...?” De Stem stuurt hem naar Ananias, die hem doopt en in de kerk opneemt. Natuurlijk, we moeten als kerk wel laten zien dat we er zijn, en door ons geloof en ons leven een echt getuigenis proberen te geven. Maar het eigenlijke werk doet God zelf. Moge nu met Pasen vele mensen door zijn liefde worden geraakt en de weg naar hun hemelse Vader en Verlosser weer terugvinden.
+ Mgr. dr. Jozef M. Punt
Bisschop van Bisdom Haarlem-Amsterdam