Woord van de bisschop

Twee heilige pausen erbij

Op Beloken Pasen, 27 april, zijn in Rome Johannes XXIII en Johannes Paulus II heilig verklaard. ‘Samen Kerk’ heeft mij gevraagd iets te ver­tellen over mijn per­soon­lijke erva­ring met deze nieuwe heiligen. Over paus Johannes XXIII kan ik kort zijn.

Toen hij paus was, zat ik op de middel­ba­re school. Mijn belang­stel­ling voor geloof en kerk was toen uiterst gering, en is daarna helemaal verdwenen. Het concilie is geheel aan mij voorbij­ge­gaan. Pas in de jaren ’70 is het geloof in m’n leven terug geko­men. Johannes XXIII was toen al vele jaren dood. Ik ken hem alleen uit de verhalen.

Wat is hij dik

Johannes XXIII was een man van eenvoud en humor. Toen hij net tot paus gekozen was, zo gaat een anekdote, liep hij over het St. Pieters­plein. Een vrouw zei tame­lijk luid: “Wat is hij dik !” De paus hoorde het, draaide zich om en zei: “Mevrouw, u zult hope­lijk begrijpen dat een conclaaf geen schoon­heidcompetitie is”. Hij was ook zeer doortastend. Eén van z’n mede­wer­kers waar­schuwde dat het volstrekt onmoge­lijk was om al in 1963 het concilie te beginnen. De paus ant­woordde: “Goed, dan doen we het in ‘62”. En zo gebeurde het.

Toch behield hij het hart van een kind. Kar­di­naal Capovilla (nu 98 jaar oud), die 10 jaar zijn privé se­cre­ta­ris was zei onlangs: “Toen de paus in 1963 stierf, was ik niet getuige van de dood van een oude man. Ik zag een kind sterven”. Heiligen zijn mensen die kin­de­ren blijven, vulde hij aan, en van de paus was hem vooral “zijn glim­lach, onschuld en goed­heid” bij­ge­ble­ven.

Beide pausen hebben his­to­rische stappen gezet. Johannes XXIII had de moed een concilie bijeen te roepen. Vooral Johannes Paulus II heeft het in praktijk gebracht, door de kernge­dachten uit te voeren, en tege­lijk mis­vat­tingen tegen te gaan. Hij maakte het evan­ge­lie ook rele­vant in sociale en econo­mische ver­hou­dingen, en zocht toe­na­de­ring tot andere religies en andere chris­te­lijke kerken. Niet vanuit valse compro­mis­sen of relative­ring van de eigen geloofs­in­houd – zijn ver­kon­di­ging liet aan dui­de­lijk­heid niets te wensen over – maar vanuit het diepe besef dat liefde geen grenzen kent. Verschil van over­tui­ging, ook al gaat het tot in je vezels, mag nooit aan­lei­ding zijn om op te hou­den lief te hebben, begreep hij. Dan zou­den we het hart van ons geloof verra­den. Dat is het waarin extre­misten zich zo gron­dig vergissen.

Santo subito

Paus Johannes Paulus II heb ik wel goed gekend. Als pries­ter heb ik hem al eens ontmoet en in de jaren dat ik bis­schop ben, verschil­lende malen per­soon­lijk mogen spreken. Ik heb hem zien wor­den van een krach­tige dyna­mische persoon­lijk­heid tot een lij­dende die­naar Gods, die steeds meer de gevangene werd van zijn eigen lichaam, en die je zelfs tij­dens het gesprek zag vechten om het vol te hou­den. Ik herinner me dat hij in z’n laatste jaar in Lourdes was. Een Poolse pries­ter, die vlak achter hem zat, ver­telde later hoe hij hem in z’n moe­der­taal meer­dere malen hoorde ver­zuchten: ‘Ik kan niet meer”. Het tekent de diepe eenvoud van zijn persoon, die het aankon in zijn zwak­heid gezien te wor­den.

Het was hem gelukkig vergund waar­dig te sterven en zelfs van de ziekte van z’n laatste jaren en z’n sterven nog een prach­tig ge­tui­ge­nis te maken voor Christus. We her­in­ne­ren ons allemaal nog wel de gebeur­te­nissen na zijn over­lij­den. De hele wereld zat gekluisterd aan de buis. Honderd­dui­zen­den jonge mensen trokken zingend door de straten van de eeuwige stad. Op het St. Pieters­plein maakten de vele pelgrims meteen dui­de­lijk dat wat hen betreft deze paus een heilige was. ‘Santo subito’ scan­deer­den ze minutenlang, ‘on­mid­del­lijk heilig verklaren’. Het heeft 9 jaar geduurd. Maar in Romeinse ver­hou­dingen is dat vrijwel ‘on­mid­del­lijk’.

De pausen en Maria

Johannes Paulus was ook een paus die het hele gewicht van zijn ambt in de strijd gooide tegen onder­druk­king en totalitaire ideo­lo­gieën. Zijn invloed werd gevreesd. Het beste bewijs was wel de KGB, die geen andere oplos­sing meer zag dan hem te vermoor­den. Ze had­den echter niet gerekend met de hand van de hemelse moe­der die - zoals de paus later zelf getuigde - de rich­ting van de kogel ver­an­der­de. Het was tenslotte haar dag, 13 mei, de dag van Fatima, en haar paus. Als jongeling had hij haar tot moe­der geno­men, indach­tig het woord van Christus op het kruis: “Vrouw, zie­daar uw zoon. Zoon, zie­daar uw Moeder”.

Maria is ons gegeven, getuigde hij later zovele malen, niet als theo­lo­gische theorie, maar als uni­ver­se­le, concrete gees­te­lij­ke moe­der. Hierin stemde hij, wat velen niet weten, volle­dig overeen met Johannes XXIII. Ook hij was een zeer mariale paus. Bij de aan­vang van het tweede Vati­caans Concilie heeft hij de kerk­ge­meen­schap gevraagd om met nieuwe frisse ogen de han­de­lin­gen van de Apos­te­len te lezen. Om zich te spiegelen aan de eerste chris­te­nen, hun on­der­lin­ge liefde, en hun open­heid voor de heilige Geest. En centraal stelde hij daarbij de tekst: “De leer­lin­gen bleven eens­ge­zind volhar­den in het gebed, samen met Maria, de moe­der van Jezus”. Met Fran­cis­cus hebben we opnieuw een mariale paus. Ook hij is een man van eenvoud en van hoop, maar zon­der naïviteit. Net als zijn voor­gan­gers ziet ook hij de ernst van de tijd.

In het kader van de extreme vormen die de christen­ver­vol­ging we­reld­wijd heeft aan­ge­no­men, sprak hij in een preek over hun lij­den als “een profe­tisch ge­tui­ge­nis, van wat wij allen zullen onder­gaan”. Onze tijd beschreef hij als“eind­tijd”, niet in de zin van het einde van de wereld, maar van een tijdperk. Door alle dra­ma­tiek heen is God iets nieuws aan het bewerken. Dat is het fun­dament van onze hoop. Dat is de kracht van de Opstan­ding van Christus, die overal werk­zaam is.

Daarom durf ik zeggen: Hoe duister­der alles lijkt te wor­den in de wereld, de kerk of ook ons eigen leven, hoe meer het Licht nabij is, hoe groter onze hoop en vreugde ook mogen zijn. Maria speelt daarin een centrale rol. Dit is een tijd om ons inner­lijk voor te berei­den, te verzoenen met God en met elkaar, en ons te scharen rond Maria, “Moeder van de gehele mens­heid”, zoals ook Fran­cis­cus haar in navol­ging van Johannes Paulus II noemt. We hebben er twee nieuwe voor­spre­kers bij. Mogen wij de kracht van hun bemid­de­ling ervaren.