Conclaaf trivia

foto: Reproductie

Na het over­lij­den van paus Fran­cis­cus tre­den diverse protocollen in wer­king. Hierbij noteren we een selectie van regels en gewoontes rond de verkie­zing van een nieuwe paus in het conclaaf.

Conclaaf begint op woens­dag 7 mei

Het College van Kar­di­na­len heeft aan­ge­kon­digd dat het conclaaf voor de verkie­zing van de op­vol­ger van paus Fran­cis­cus op woens­dag 7 mei begint, na de begrafenis van de paus op 26 april. De kar­di­na­len zijn groten­deels al in Rome aange­ko­men. Tijdens de verkie­zings­pro­ce­du­res in de Sixtijnse Kapel zullen ze een eed afleggen en stemmen voor de kan­di­daat die zij het meest waar­dig achten. Kar­di­naal Giovanni Battista Re zal het conclaaf presi­de­ren, en een twee­derde meer­der­heid van 90 stemmen is vereist voor de verkie­zing van de nieuwe paus.

De wereld kijkt uit naar de tra­di­tio­nele rooksignalen van de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel: zwarte rook voor een onbesliste stem­ming en witte rook voor de bekendma­king van een nieuwe paus.

Preconclaaf

Aan het 'preconclaaf', de zoge­naamde "Algemene Con­gre­ga­ties" (dage­lijkse ver­ga­de­ringen), mogen alle kar­di­na­len deel­ne­men. Elke drie dagen wor­den nieuwe dagvoor­zit­ters gekozen om de ver­ga­de­ringen te lei­den en dringende zaken voor de Kerk te regelen, die niet aan de paus zijn voorbe­hou­den. In de ver­ga­de­ringen wor­den lopende zaken van de Kerk be­spro­ken, in­for­ma­tie gedeeld over o.a. de finan­ciële toestand van het Vati­caan en in de on­der­lin­ge contacten een visie ont­wik­keld over toe­koms­tig beleid.

Conclaaf

• Geheime stem­ming: Het conclaaf, afgeleid van het Latijnse cum clave ("met sleu­tel"), vindt plaats in de Sixtijnse Kapel, waar kar­di­na­len in afslui­ting stemmen.
• Alleen kar­di­na­len die op het moment dat het conclaaf begint nog geen 80 jaar oud zijn, mogen stemmen. Op dit moment zijn 135 van de 252 kar­di­na­len jon­ger dan 80 jaar en dus stem­gerech­tigd in het ko­men­de conclaaf voor de verkie­zing van een nieuwe paus.
• Volgens de apos­to­lische con­sti­tu­tie Universi Dominici Gregis uit 1996 is het aantal stem­gerech­tigde kar­di­na­len offi­cieel beperkt tot 120. Dit keer zal dat aantal wor­den over­schre­den omdat meer kar­di­na­len stem­gerech­tigd zijn.
• Naar ver­wach­ting zullen 133 van de 135 kies­gerech­tigde kar­di­na­len meedoen aan het conclaaf omdat kar­di­naal Llovera en kar­di­naal Puljic om ge­zond­heidsre­denen hebben afgehaakt.
• Kar­di­naal Giovanni Angelo Becciu, die in 2020 zijn kardinale rechten verloor door een finan­cieel schandaal, ver­zocht deel te nemen aan het conclaaf. Uit­ein­de­lijk trok hij zijn verzoek in, wat dis­cus­sie over zijn status vermeed.
• De 133 kar­di­na­len komen uit 71 lan­den, een record voor geo­gra­fische diver­si­teit. Dit weer­spie­gelt de inter­na­tio­nale uitbrei­ding van het College van Kar­di­na­len onder paus Fran­cis­cus, die meer dan 140 niet-Europese kar­di­na­len benoemde. Ter vergelij­king: het conclaaf van 2013 had 115 kiezers uit 48 lan­den, en dat van 2005 uit 52 lan­den.
• Som­mi­ge kar­di­na­len spreken geen Ita­li­aans, de werk­taal van de Curie, wat com­mu­ni­ca­tie tij­dens het conclaaf kan bemoei­lijken. Dit is een rela­tief nieuw feno­meen door de globalise­ring van het kar­di­na­len­col­lege onder Fran­cis­cus.
• De Domus Sanctae Marthae, waar de kar­di­na­len ver­blij­ven, heeft slechts 129 slaap­ka­mers. Met 135 kiezers en extra onder­steunend personeel kan dit lei­den tot het gebruik van andere Vati­caanse facili­teiten, een unieke situatie in de recente ge­schie­de­nis.
• Het conclaaf begint met de Mis Pro Eligendo Pontifice in de Sint-Pieters­basi­liek, gevolgd door een pro­ces­sie naar de Sixtijnse Kapel, waar de kar­di­na­len een eed van geheim­hou­ding afleggen. Na de uit­spraak extra omnes (ieder­een eruit) wordt de kapel verze­geld. Dit ritueel, met Latijnse gezangen en eeuwen­oude tradities, blijft een uniek aspect van het conclaaf.
• Voor het paus wor­den zelf is er geen offi­cië­le leef­tijds­grens. In de praktijk wordt meestal iemand gekozen die nog voldoende licha­me­lijke en gees­te­lij­ke kracht heeft om het zware ambt aan te kunnen, dus eer­der iemand tussen de 65 en 80 jaar oud.
  • Paus Leo XIII werd gekozen op 68-jarige leef­tijd (1878) en leefde uitzon­der­lijk lang (tot 93 jaar!).
  • Paus Johannes Paulus II was 58 toen hij in 1978 werd gekozen
  • Paus Bene­dic­tus XVI was 78 bij zijn verkie­zing in 2005.
  • Paus Fran­cis­cus was 76 toen hij gekozen werd in 2013.
• Tweederdemeer­der­heid: Een nieuwe paus moet wor­den gekozen met een tweederdemeer­der­heid. Als na ongeveer 12-13 dagen (of 34 stemrondes) geen paus is gekozen, kan een een­vou­dige meer­der­heid voldoende zijn, en kan de stem­ming wor­den beperkt tot de twee kan­di­da­ten met de meeste stemmen.
• In theorie kan elke gedoopte manne­lijke katho­liek paus wor­den, zelfs als hij nog geen pries­ter of bis­schop is. In de praktijk wordt de paus altijd gekozen uit de kar­di­na­len.
• Zwart en wit rooksig­naal: Na elke stemronde wor­den de stembiljetten verbrand. Zwarte rook (door toevoe­ging van chemicaliën) betekent dat er geen paus is gekozen, witte rook geeft aan dat een nieuwe paus is verkozen. Dit gebruik dateert uit de 19e eeuw.
• Habemus Papam: Na de verkie­zing verschijnt de kar­di­naal-protodiaken op het balkon van de Sint-Pieters­basi­liek om ‘Habemus Papam’ (We hebben een paus) aan te kon­digen, gevolgd door de naam en pau­se­lijke naam van de nieuwe paus.
• Domus Sanctae Marthae: Sinds 2005 ver­blij­ven kar­di­na­len tij­dens het conclaaf in de Domus Sanctae Marthae, een gastenverblijf in het Vati­caan, in plaats van de een­vou­dige cellen in het Apos­to­lisch Paleis. Ze wor­den met bussen naar de Sixtijnse Kapel gebracht.
• Geen open­lijke campagne: Het is kar­di­na­len verbo­den open­lijk campagne te voeren voor de pau­se­lijke positie. Toch vin­den achter gesloten deuren wel in­for­mele bespre­kingen en lobby's plaats.
• Conclaven duur­den de laatste drie eeuwen zo'n twee tot vijf dagen.
  De laatste drie conclaven duur­den rela­tief kort:
  • 2013 - Paus Fran­cis­cus: 26 uur / 2 dagen / 5 stemrondes
  • 2005 - Paus Bene­dic­tus: 24 uur / 2 dagen / 4 stemrondes
  • 1978 - Paus Johannes Paulus II: 36 uur / 2 dagen / 8 stemrondes
• Langste en kortste conclaven: Het langste conclaaf in de ge­schie­de­nis duurde 829 dagen (1314-1316), terwijl het kortste conclaaf in 1503 slechts enkele uren duurde, waarbij Julius II werd gekozen.
• Oorsprong van het conclaaf: Het moderne conclaaf werd in 1274 inge­steld door paus Gregorius X na een pausverkie­zing die bijna drie jaar duurde. Hij bepaalde dat kar­di­na­len in afslui­ting moesten stemmen totdat een paus was gekozen.
• Beperkte invloed van buitenaf: De Sixtijnse Kapel wordt voor het conclaaf beveiligd tegen afluisterapparatuur, en kar­di­na­len mogen geen contact hebben met de buiten­we­reld. Dit omvat geen toegang tot nieuwsmedia of tele­foons.
• Theore­tische geschikt­heid: Hoewel in theorie elke gedoopte katho­lieke man paus kan wor­den, is sinds de 16e eeuw alleen een kar­di­naal gekozen. De laatste niet-kar­di­naal die paus werd, was Urbanus VI in 1378.

Extra trivia

• Li­tur­gische do­cu­menten: De begrafenis- en conclaafprotocollen wor­den gere­geld door twee be­lang­rijke do­cu­menten: Universi Dominici Gregis (voor conclaven, opge­steld door Johannes Paulus II in 1996 en aan­ge­past door Bene­dic­tus XVI) en Ordo Exsequiarum Romani Pontificis (voor begrafenisrituelen, een handlei­ding van meer dan 400 pagina’s).
• Kleur rood in begrafenissen: Het gebruik van rood voor pau­se­lijke begrafenissen heeft moge­lijk wor­tels in oosterse tradities, zoals bij de Slavische en Melki­tische katho­lieken, waar rood een rouwkleur is. Dit contras­teert met de westerse voor­keur voor paars of zwart.
• His­to­rische veto’s: Tot 1903 kon­den katho­lieke Europese vorsten een veto uit­spre­ken over pau­se­lijke kan­di­da­ten. Dit recht werd voor het laatst gebruikt door Oos­ten­rijk in 1903 om kar­di­naal Mariano Rampolla te blokkeren. Paus Pius X schafte dit veto af.